ВЁСКА МІКОЛКА

А вось і легендарная вёска Міколка. Чаму легендарная? А таму, што тут у язычніцкія часы было вельмі шанаванае нашымі продкамі месца.

Па-першае, тут пакланяліся дубу-асілку — увасабленню вярхоўнага бога колішніх беларусаў — Перуну.

Па-другое, недалёка ад вёскі знаходзіцца святая крынічка, культ якой захаваўся са старажытных часоў.

Па-трэцяе, непадалёк ад вёскі Міколка ва ўрочышчы Бёрцы навакольныя сяляне тых далёкіх часоў збіраліся ў лесе і ўсю ноч палілі агні, спявалі адвечныя песні. Як бачна, усе асноўныя складнікі язычніцкага пакланення ў наяўнасці: культ Перуна — ушанаванне верхней прасторы (Неба); культ Вады — ушанаванне ніжняй прасторы (Зямлі); культ Агню — ушанаванне той першаснай стыхіі, якая ў міфалагічных уяўленнях продкаў супрацьстаіць Вадзе і ўдзельнічала ў акце стварэння свету.

Але — па чарзе. Некалі месца, дзе цяпер знаходзіцца вёска Міколка, было маладаступным. Вакол яго разлягаліся непраходныя балоты і лясы. На самым высокім месцы ў вёсцы стаяў стары дуб, сапраўдны волат. Па звестках вядомага беларускага краязнаўцы А. Ельскага вышыня яго дасягала 20 метраў, г.зн. вышыні сучаснага 6—7-павярховага дома.

Плошча шатаў была болышаю за 300 кв.м, камель дасягаў у дыяметры 1,8 м. А ўзрост яго на момант даследавання нібыта быў каля 600 гадоў. Дуб гэты ўшаноўваўся з вельмі старых часоў. У часы уніі пад дубам была ўзведзена драўляная царква ў гонар святога Мікалая. Спачатку уніяцкая, а потым перададзеная праваслаўным, яна быццам бы з XVII ст. не перабудоўвалася.

Была яна пабудаваная з яловых бярвенняў, планам нагадвала крыж. Двойчы на год: на вясновага Міколу (22 мая) і зімовага (19 снежня) там адбывалася служба. Вызначальна, што сумяшчаліся як новыя хрысціянскія, так і старыя язычніцкія звычаі. Як казалася раней, культ дуба ў старажытных славян звязваўся з культам Перуна — бога грымотаў і маланкі.

Даследчыкі таксама кажуць пра агульны індаеўрапейскі характар сувязі бога навальніцы з дубам. Да прыкладу, у Старажытнай Грэцыі і Рыме святыя дубы належалі Зеўсу і Юпітэру. У прусаў свяшчэнны дуб быў месцам пакланення тром багам, у тым ліку і богу навальніцы Пяркуну.

У старой этнічнай Літве быў вядомы рытуал здабывання агню — звычай звязваўся з Пяруном — дзякуючы трэнню кавалкаў дубовага дрэва адзін аб другі. У беларускім фальклоры ў шмат якіх выпадках дуб фігурує ў якасці Сусветнага дрэва. Яго вяршыня — месца знаходжання вярхоўнага бога Перуна. А ў падножжы такога дрэва, каля яго каранёў, дзе знаходзіцца ўваход у «Трыдзевятае царства», хаваецца Змей, міфалагічнае ўвасабленне бога Вялеса, адвечнага антаганіста Перуна і ахоўніка царства Смерці.

Таму ў дуб часта б'юць перуны, жывы маланкавы агонь уваходзіць у дрэва і знікае ў ім. Нашыя продкі лічылі, што гэты агонь хаваецца ў каранях дуба пад зямлёй у выглядзе золата. Калі такі дуб вырваць з коранем, то абавязкова адкрыюцца незлічоныя скарбы срэбра і золата. I пра міколкаўскі дуб некалі сярод мясцовых людзей хадзіла легенда, што нібыта пад ім закапаны залаты «французскі» скарб.

Але баяліся, што гэты скарб зачараваны, і таго, хто яго адкапае, напаткае смерць. Відаць з той нагоды, што, паводле паданняў, пад каранямі дуба знаходзіўся ўваход у царства памерлых, у некаторых мясцінах Беларусі да свяшчэнных дубоў прыходзілі на Радаўніцу, ахвяравалі дрэву памінальныя стравы, а на яго галінах развешвалі белыя льняныя ручнікі.

Пры святых дубах за шчыльнай агароджай знаходзіліся звычайна капішчы— язычніцкія святыні. У старых дакументах гаворыцца, што туды маглі заходзіць толькі старажытныя жрацы-капланы ды князі. Астатнім пад страхам смерці ўваход быў забаронены.

Але самае цікавае: са старажытных крыніц вынікае, што ў гэтых святых мясцінах — каля сённяшняй вёскі Міколка, узносіў малітвы вярхоўнаму богу грому і маланак легендарны Крыва-Крывейт, галоўны сярод жрацоў-вайдэлотаў, свяшчэнны прадказальнік, чыё слова было законам для ўсіх смяротных, нават для князя, які кіраваў магутнай дружынай.

Галоўным месцам знаходжання вярхоўнага жраца быў, як вядома, грандыёзны язычніцкі храм у Вільні, на самай высокай гары (цяпер Замкавая), збудаваны па загадзе вялікага князя Гедыміна. Да высокай вежы на версе храма вёў спіральны пандус. На схілах і на гары раслі святыя дубовыя гаі, а каля серпанціна дорогі знаходзіліся логвішчы сакральных змей.

У вежы гарэў сакральны агонь-зніч. Пасля ўжо прыходу хрысціянства, Ягайла загадаў разбурыць гэты храм, згасіць сакральны агонь, забіць сакральных змей і высекчы святыя гаі. Вежу, аднак, разбурыць не наважыўся, таму што там былі камяні з надпісамі-папярэджаннямі: калі іх зрушыць, загіне і будзе спынены ўвесь род вялікіх князёў літоўскіх.

Але ж вернемся да нашай Міколкі і да святога дуба-волата. Сёння святога дуба ўжо не існує. У 1950-ых г. царкву знёс кіраўнік мясцовага саўгаса, прычым навукоўцы яе не сфатаграфавалі і не абмералі. Дуб загінуў таксама ад раўнадушша і невуцтва мясцовых улад: нейкі тутэйшы кіраўнік пракапаў па яго карэннях глыбокі роў. Калі дуб падаў, з яго вершаліны зваліўся старадаўні штык.

Затое мы знайшлі святую крынічку, што знаходзіцца за два кіламетры ад Міколкі, у полі сярод невялічкага бярэзніку. Вада ў крыніцы выбіваецца проста з-пад каменя. Крыніца забраная ў драўляны зруб, які ўжо амаль збуцвеў. Каля крыніцы стаіць высокі крыж, абвешаны фартушкамі. Да крыжа прымацаваны маленькі абраз Божай Маці з дзіцем.

Па архіўных дадзеных і па ўспамінах людзей, святары раніцай да ўзыходу сонца асвячалі ваду ў цудадзейнай крыніцы і хрэсным ходам выпраўляліся ад крынічкі да царквы, дзе пачынаўся малебен у гонар святога Мікалая, заступніка сеялян і апекуна хатняй жывёлы. Вада ў крыніцы дагэтуль лічыцца лекавай і дапамагае пры хваробе вачэй. Мясцовыя расказваюць такую легенду-папярэджанне.

Аднойчы дзве жанчыны-вандроўніцы вельмі стаміліся і прыселі каля крынічкі адпачыць. Каб было прахалодней, яны апусцілі ў ваду ногі. Ногі іхнія ў той жа момант распухлі, таму што гэткае блюзнерства — вялікі грэх, і так рабіць няможна. Вось мы падышлі і да трэцяга аб'екта пакланення ў гэтых мясцінах — да сакральнага агню, які распальвалі ў далёкія язычніцкія часы мясцовыя людзі ў лесе ва ўрочышчы Бёрцы на «водпуск грахоў».

Гэты агонь распальвалі і падтрымлівалі ўсю ноч, амаль да белага дня. Абрад праходзіў вельмі шумна і экзальтавана, з рэлігійнай апантанасцю. Пасля натоўп рушыў да вёскі, дзе складалі ахвяры спачатку пад дубам, пазней у царкве. Як мы і казалі раней, Агонь па беларускіх паданнях лічыўся адной з першасных стыхій свету і патрапіў на зямлю разам з Перуном.

У хрысціянскім варыянце гэтага падання гаворыцца, што Бог паслаў Агонь на зямлю, каб пакараць чорта, які спакусіў першых людзей — Адама і Еву. Чорт схаваўся за дрэвам, а Бог перуном запаліў яго. З таго часу людзі пачалі разводзіць агонь і карыстацца ім. Старажытны чалавек ставіўся да агню як да жывой істоты, якая можа і дапамагчы, і пакараць.

Гэта стала прычынай узнікнення цэлай сістэмы прымхаў і забабонаў у дачыненні да агню. На агонь забаранялася пляваць — «будзе вогнік, або ўвесь рот і язык абсядуць балячкі». Агонь нельга было заліваць вадой, трэба было дачакацца, каб сам дагарэў і згас. Агонь ні ў якім разе нельга пазычаць чужым людзям, асабліва на вялікія святы.

А каб жытло і гаспадарку не спапяліла маланка — «перунова страла», над уваходам або на каньку хаты выразалі або мацавалі разеткі з выявай знака Перуна. Яшчэ ў міфалогіі і традыцыйнай культуры беларусаў Агонь заўсёды ўспрымаўся як сімвал сонца. Нават самое сонца паводле старажытных беларускіх уяўленняў — гэта вялізны агонь.

Захавалася такое ўяўленне пра навакольны свет і ў памяці Алеся Іванавіча. Ён узгадаў пра звычай пакланення Сонцу як боству і пра тое, як старэйшыя вучылі яго нічога кепскага не казаць пра Сонца, бо гэта грэх. Таму што ад Сонца — агонь. Сёння ўжо няма Алеся Махнача, як і няма шмат каго з яго славутых землякоў.

Але засталіся жыць іхнія творы і шляхетныя, жыватворчыя справы. Засталася іх святая любоў да родных мясцін. Дзякуючы такім людзям, мы шануєм і любім нашу Бацькаўшчыну. I гэтую любоў мы павінны захаваць, не здрадзіць ёй, не запляміць.

Мы павінны перадаць яе нашым нашчадкам. Каб не перапыніць сувязь пакаленняў. Каб і праз стагоддзі адчуваць сябе адзіным і годным пашаны народам.

Крыніца: http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/27/Таямнічымі_дарогамі_Уздзеншыны.html