МОСТ, КЛАДКА
У міфапаэтычнай традыцыі сімвал сувязі паміж рознымі пунктамі сакральнай прасторы. У міфах М. будуецца на вачах вандроўніка ў самы актуальны момант і на самым небяспечным месцы. Па М. душы памерлых трапляюць у вырай. М. згадваецца ў калядных і валачобных песнях. У казках фігуруе залаты М. з дрэвамі і птушкамі. Распаўсюджаны гаданні каля М. (пад М.).
Пра тое, што матыў М. першапачаткова звязваўся са светам памерлых, сведчаць матэрыялы пахавальнай абраднасці, дзе М. служыў устанашленню сувязі з замагільным светам. У гэтым плане надзвычай паказальнае паведамленне Ю. Крачкоўскага: “Калі хочуць паставіць помнік па нябожчыку – мужчыне, то рыхтуюць крыж, калі па жанчыне, то робяць “кладку” – для зручнасці шляху праз якое – небудзь топкае месца ці ручай.
Для гэтага сякуць сасну, з аднаго боку яе ўцёсваюць, пазначаюць дату смерці, вырэзваюць серп ці, калі нябожчыца дзяўчына, боцікі. Кладуць праз раку, там жа чытаюць малітвы, п’юць, вяртаюцца да гаспадара са словамі: “Няхай дасць Бог ёй неба, рай светлы, пакой вечны”. У Хойніцкім р-не сцвярджалі: “Душа пасля смерці праз кладку над вадой праходзіць”, параўн. таксама слова “брод” у значэнні “перадсмяротная агонія”.
Выходзіць, навядзенне М. – неабходная ўмова пераходу з аднаго свету на другі, прычым у двух кірунках. Акрамя таго, матыў пераправы па М. праз раку традыцыйна разглядаецца як выражэнне шлюбнай сімволікі. У вытлумачэнні гэтага матыву шмат даюць формы дзявочых варожбаў пра замужжа, звязаных з той жа ідэяй “пераправы па М. праз ваду”.
Сутнасць іх палягала ў тым, што ў час Калядаў дзяўчаты ставілі пад ложак місачку, на якую клалі папярэчную палачку. Уначы павінен быў сасніцца суджаны, які “перавядзе па мосце”, г. зн. возьме замуж. М. як метафара шлюбу тлумачыўся ў кантэксце ўспрымання пераходу ад дзявоцтва да замужжа як адказнага і небяспечнага шляху ў невядомае.
У валачобных песнях сустракаюцца наступныя матывы, пабудаваныя на шлюбнай сімволіцы М.: хлопец пераносіць дзяўчыну па калінавым М.; на калінавым М. топіцца конь (коні) і хлопец, які шукае сваю суджаную. Менавіта на М., падкрэслена калінавым (“яго масціла нячыстая сіла”), казачны герой сустракаецца са змеем. Дарэчы, у беларускай традыцыі М. выступае тым месцам, дзе часцей, чым звычайна, збіраецца нячыстая сіла (там месцяцца русалкі, гукаюць чорта ды інш.).
Калінавы М. забяспечваў надзейнасць пераходу ў шырокім яго разуменні, і таму гэты вобраз стаў шырока выкарыстоўвацца ў розных жанрах. У замовах па калінавым (залатым) М. прыходзіць старэнькі дзядок, Ісус Хрыстос, Божая Маці, каб дапамагчы хворым пазбавіцца ад няшчасцяў.
Пракладванне, навядзенне М. – яшчэ адзін даволі папулярны рознажанравы матыў, што сягае сваёй асновай да касмаганічнай ідэі “аб’яднання”, устанаўленне сувязі, якая забяспечвае пераход ад старога да новага як кладка ў калядных песнях канстуюе пераход з папярэдняй прасторы і зыходзячага часавога цыкла ў новую прастору і наступны перыяд жыцця.
Для беларускага фальклору ўласцівая формула – зварот валачобнікаў (вестуноў іншасвету) да гаспадара: “Масці кладку – заві хатку”. Сам гаспадар у гэтым выпадку выступае ў ролі своеасаблівага святара, які, пракладаючы шлях з іншага свету ў гэты, рыхтуе адначасова і месца тэафаніі, якая і з’яўляецца кульмінацыйным момантам у разгортванні адпаведных валачобных сюжэтаў: падворак гаспадара становіцца месцам бяседы Бога і ўсіх святых, набываючы яскравыя рысы нябеснага выраю; па М. пераязджае на падворак карэта з Божай Маці.
Гэта ўзнаўляе пэўныя элементы вельмі архаічнай індаеўрапейскай культавай практыкі, калі мастаўшчыкі ўтваралі не толькі прафесійную, але і канфесійную групу (параўн. статус мастаўшчыкоў у старажытных прусаў) або асобную святарскую карпарацыю. Так, паводле вельмі імавернага тлумачэння, рымская калегія пантыфікаў атрымлівае сваю назву ад тэхнічнага тэрміна pontifex, што азначае “той, хто робіць масты” (параўн. лац. Pons “мост” і санскр. Patha, слав. *potь “шлях”).
Ад канца XV – пачатку XVI ст. захаваліся звесткі аб “бортскай” (ці барцяынскай) воласці” над ракой Пелясой у Воранаўскім раёне. Дакументы сведчаць аб перасяленні ў гэтыя мясціны прусаў са Скаловіі і Барты. Да XVII ст. прасяленцы складалі самастойную адміністатыўную адзінку, якая вылучалася сярод суседзяў. Іх асноўным абавязкам было будаўніцтва М., за што яны вызваляліся ад вайсковай павіннасці. Падобна, што даўней закладка і будаўніцтва М. не абыходзіліся і бех ахвярапрынашэнняў, найбольш верагодна – чалавечых.
Пазней гэта адбілася ў павер’і, што першы, хто праедзе па новазбудаванаму М., абавязкова на ім патопіцца. Такая ахвяра служыла свайго роду выкупам месца ў нячысціка, найперш, відаць, у вадзяніка. У чарадзейных казках такой ахвярай аказваецца сам будаўнік калінавага М. – Змей, або Кашчэй Неўміручы.
Але гэтай рэальнай смерці хтанічнага персанажа спадарожнічае сімвалічная (рытуальная) смерць казачнага героя, які пераязджае па калінавым М. у іншы свет. Параўн. таксама і матыў патаплення на калінавым М. варанога статка і трох малойчыкаў у валачобных песнях, дзе, праўда, прысутнічае і ініцыяцыйна – шлюбная сімволіка.
На тэрыторыі Беларусі вядомы легендарныя масты – Перуноў мост (Чэрвеньскі р-н), Вітаўтаў, або Вітальдаў, мост блізу в. Іжа Вілейскага р-на, Чортаў мост і Князеў мост блізу Полацка, Бабін мост блізу в. Радзеж у Маларыцкім р-не, Крывы мост у Віцебску ды інш. Паводле падання, Бабін мост быў пабудаваны нейкім войскам, каб выбрацца з балота, у якое яго завяла баба, што паказвала дарогу.
Часта будаўніцтва М. прыпісваецца шведам ці французам або якому – небудзь каралю. Некаторыя каменныя заборы на рэках выступаюць у якасці М. Блізу в. Малмыгі Вілейскага р-на каменная града на Віллі лічыцца рэшткамі М., які пабудавалі шведы. Прычым кожны салдат кінуў у раку толькі па адным каменю.
Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/3543
«МАСЦІЦЬ МАСТЫ»
У сімволіцы сямейных абрадаў, у якіх пераходу з аднаго статусу ў іншы надавалася вялікая ўвага, «мост» набываў асабліва важнае значэнне. Ён быў тым няўлоўным памежжам, у прасторы якой якраз і адбываўся рытуальны пераход. «Масціць масты» – адна з абавязковых умоў выканання розных абрадавых дзеянняў і асабліва святочных варожбаў.
Нашы продкі пакінулі нам у спадчыну некалькі варыянтаў варажбы, у якіх ключавым дзеяннем было ўзвядзенне сімвалічнага моста. Напрыклад, дзяўчына даставала з калодзежа вядро вады, ставіла яго на край зруба, клала цераз вядро галінку вішні і прамаўляла словы заклінання: «Мілы мой, прыдзі, па кладачцы на другі бераг перавядзі!»
У другім варыянце ваду набіралі ў невялікі посуд (гаршчок, місу), які перад сном ставілі каля ложка. Дзяўчына ладзіла з пруточкаў ці саломы пераправу, якая нагадвала мост. Яна звярталася да нябёсаў з просьбай, каб ноччу ўбачыла сон, у якім бы любы чалавек «перавёў» цераз мост, г. зн. узяў бы замуж. Калі храм, у якім будзе вянчацца пара, знаходзіўся ў суседняй вёсцы, то маршрут вясельнага поезда дадому пракладвалі такім чынам, каб ён праехаў праз тры, а ў некаторых выпадках і праз сем мастоў.
Прычым праз гэтыя масты жаніх павінен быў перанесці нявесту на руках, а яна тым часам павінна была кінуць у ваду свой пояс, хусціну або яшчэ што-небудзь са сваіх рэчаў, каб шлюб быў шчаслівым. Калі жанчына ўпершыню пераходзіла мост са сваім дзіцем, то абавязкова павінна была кінуць у ваду якую-небудзь «ахвяру»: манетку, хусцінку або акрайчык хлеба.
Гэта рабілася для таго, каб у далейшым з гэтым дзіцем не адбылося нічога кепскага (не ўтапілася, не напала бяссонніца, каб добрым было здароўе). У асяроддзі беларусаў адносіны да моста заўсёды былі негатыўнымі, таму што існавала павер’е, якое пераконвала, што яму неабходна прынесці ахвяру.
А яшчэ лічылася, што пад мостам селіцца нячыстая сіла. Нездарма ж у народзе казалі: «Каб цябе д’ябал пад мастом сустрэў». Здаўна існавалі забароны выходзіць на мост пасля заходу сонца, а таксама ў святочныя дні, напрыклад, на Русальным тыдні (перад Тройцай). Па народных павер’ях усходніх славян русалкі з’яўляюцца на мастах і могуць нашкодзіць таму, хто ідзе ў дарогу.
КрынІца: http://www.belarustime.ru/belarus/nativeword/bd65040e1c6cc031.html
|