КУПАЛЬСКАЕ ДРЭЎЦА

Купальскае дрэўца - адзін з атрыбутаў купальскай абраднасці, аб'ект рытуальнага ўпрыгожвання і сімвалічнага знішчэння; вядома пад назвай купала, купайло, купайліца, купалнык, вільцэ, гільцэ першым чынам на Ўкраіне, у Палессе, на паўднёвым захадзе Беларусі. Радзей фігуравала ў звычаях Іванава дня паўднёва-усходняй Польшчы, у паўднёвых славян - галоўным чынам у Славеніі.

Для вырабу купальскага дрэўца часцей за ўсё выбіралі маладую бярозку (а таксама - вярбу, чарнаклён, елку, радзей хвою ці піхту) або зразалі верхавіну фруктовага дрэва.

Дзяўчаты ўпрыгожвалі яго вянкамі, палявымі кветкамі, садавінай, стужкамі, часам свечкамі; затым выносілі купайлу за сяло, утыкалі ў зямлю на месцы, абраным для гуляў, і вадзілі вакол карагоды, гулялі, спявалі купальскія песні. На заключным этапе да ігрышчаў падлучаліся хлопцы: яны рабілі выгляд, што спрабуюць выкрасці дрэўца ці ўпрыгожванні з яго, падпаліць яго, разламаць, а дзяўчаты яго абаранялі.

Сканчалася забава тым, што ўсё разам ішлі да ракі "тапіць купалу" ці спальвалі яго ў кастры. За валоданне купальскім пудзілам ці дрэўцам на тэрыторыі Левабярэжнай Украіны адбывалася адмысловая рытуальная барацьба паміж дзяўчатамі і хлопцамі. Дзяўчаты прыбіралі дрэўца-пудзіла, вадзілі вакол яго карагоды, насілі яго, спявалі песні, у якіх, у тым ліку, кпілі над хлопцамі, дакаралі іх.

Хлопцы падкрадаліся да гульцоў з пудзілам дзяўчатам, адымалі пудзіла ці дрэўца, ламалі і раздзіралі яго на часткі, або забіралі сабе і гулялі з пудзілам самі. У якасці абрадавага магло выступаць і растучае дрэва. Напрыклад, у адным з сёлаў Жытоміршчыны выбіралі для спалення сухую хвою, якая расце за сялом поруч ракі, упрыгожвалі яе кветкамі, папяровымі стужкамі, зверху ўмацоўвалі запаленыя свечкі і спальвалі; звалі такое дрэва гільцэ.

Калі яно згарала, абгарэлы ствол кідалі ў ваду і "хутка разбягаліся ад ракі, бо казалі, што дагоніць ведзьма". У шматлікіх раёнах Беларусі (Віцебскай, Магілёўскай, Брэсцкай абласцях) для прылады купальскага вогнішча выкарыстоўвалі растучае дрэва, якое абкладвалі дровамі і падпальвалі.

У шэрагу іншых купальскіх знакаў, знішчаемых у кастры (жэрдка ў цэнтры вогнішча; пудзіла "ведзьмы" ці конскі чэрап, насаджаныя на тычку, пучок травы і кветак, умацаваных на палцы і г. т.), купальскае дрэўца - ссечанае ці растучае - выступае ў якасці рытуальнага аб'екта, у характарыстыцы якога адзначаецца супрацьпастаўленне "верха" і "нізу".

Так, на Магілёўшчыне ўладкоўвалі купальскія вогнішчы на самых высокіх растучых дрэвах, на вяршыню якіх зацягвалі старыя бароны, венікі, снапы, пудзілы і ўсё гэта спальвалі, а само дрэва заставалася абпаленым і штогод служыла месцам збору моладзі ў купальскую ноч[1].

Нататкі 1. Виноградова, 1999, с. 82-83

Літаратура 1. Виноградова Л. Н. Деревце купальское // Славянские древности: Этнолингвистический словарь/ Под ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М.: Международные отношения, 1999. — Т. 2. — С. 82-83. — ISBN 5-7133-0982-7.

Крыніца: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D1%86%D0%B5