КАВАЛЬ

Міфалагічны персанаж, які надзелены звышстваральнай сілай, звязанай з агнём. Міфалагічны К. увасабляе нябесны агонь і жыве на небе. Ён нават можа быць богам-грамавержцам або яго памагатым. Але часам К. звязаны з рудамі, якія здабываюцца з-пад зямлі, і тады ён асацыюецца з падземным агнём або наагул з ніжнім (падземным ці водным) светам.

Часта К. называюць пасярэднікам паміж верхнім і ніжнім светам. Для беларускай міфалогіі характэрныя паданні пра кавалёў Кузьму і Дзям’яна, якія змагаліся са змеем. К. мог ажаніцца толькі на гаршчэчніцы. Такая пара выступала ў ролі святароў, чараўнікоў, што закліканыя былі забяспечыць зямлі ўрадлівасць (гл. Ганчар).

Святам К. лічыцца 14 лістапада (дзень святых Кузьмы і Дзям’яна). На Чэрвеньшчыне яшчэ ў пачатку XX ст. увосень для К. збіралі “асяніну” – плату натурай. Вядомы традыцыйны танец “Каваль”, дзе рухі пабудаваныя на імітацыі работы К.

Згодна з народнымі павер’ямі, К. валодаў здольнасцю варажыць і чараваць, асаблівая гэтая ягоная здольнасць магла праяўляцца ў дачыненні да вады, якой К. супрацьпастаіць. У беларускіх казках К. выкоўвае цудоўную булаву, якой ён (або іншы персанаж) змагаецца супраць Цмока. У балцкай міфалогіі вядомы боскі К.

Целявель – памочнік Пяркунаса. У старажытнай Вільні К. працавалі па суседстве з культавым цэнтрам Пяркунаса.

У беларускім песенным фальклоры вобразу К. часам надавалася сексуальная афарбоўка

(“Выганяй, маці, каваля з хаты,   

Бо каваль малады хоча начаваці”),

К. іншасказальна называлі бацьку толькі што народжанага дзіцяці (“Паздароў, Божа, таго каваля, // А хто скаваў мало дзіця”). Акт зачацця прыпадабняўся да кавання жалеза

(“ А каваў ён уначы, 

Не паліўшы свячы”).

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/2122