ІВАНАЎСКАЯ ТРАВА

Іваноўскія травы (Іванская трава, Купальская трава) - трава, кветкі, галінкі дрэў, карэнні; збор і ўжыванне якіх уваходзяць у рытуальны комплекс імпрэзы Івана Купалы. Па народных павер'ях, яны адрозніваюцца адмысловай чароўнай сілай і гаючымі ўласцівасцямі.

Траву збіралі ў ноч на Івана Купалу ці досвіткам па расе, часцей засушвалі і выкарыстоўвалі як сродак ад усіх пошасцяў, у дзявоцкіх варожбах, пры лячэнні людзей і скаціны[1].

Да траў, якія валодаюць чарадзейнымі ўласцівасцямі ставяцца: трава калюка, папараць, цірліч-ліхаманнік, плакун-трава, дурман, адамава галава, балотны галубец, рэвенька, адалень-трава (сінюха?), суніца, перанос, на-сон, парыў-трава, пералёт-трава, іван-ды-мар'я, будзяг, чартапалох, трыпутнік, лапушок, купаленка, мядзведжае вушка, багаценька, быльнёг, казялец, архілін (аер?), мурашынае масла, медзяніца, ці курыная слепата і пятроў крыж[2].

Адварам, зробленым з траў, сабраных на Купалу, мылі галаву, каб яна не хварэла на працягу года. Украінцы распавядалі, што гаючую траву выгадоўваюць русалкі і маўкі, якія ведаюць усе іх лячэбныя ўласцівасці[3].

Паводле беларускага павер'я, купальскія травы максімальна гаючыя, калі іх збіраюць "старыя і малыя", г. зн. старыя ці дзеці - як найболей чыстыя (не жывучыя палавым жыццём, не меўючыя месячных ачышчэнняў і г. д.)[4].

Украінскія дзяўчыны абавязкова рвалі палын, бо лічылі, што яе баяцца ведзьмы і русалкі. Палын насілі на поясе, упляталі ў вянкі, утыкалі ў сцены хат і варот, каб заступіць шлях ведзьмам[5].

Зеляніна выкарыстоўвалася як універсальны засцярог: лічылася, што яна абараняе ад хвароб і эпідэмій, сурокаў і псуты; ад ведзьмакоў і ведзьмаў, нячыстай сілы, "хадзячых" нябожчыкаў; ад стыхійных маланкі, урагану, пажару; ад змей і драпежных звяроў, казурак-шкоднікаў, чарвякоў.

Нароўні з гэтым кантакт са свежай зелянінай асэнсоўваўся і як магічны сродак, які забяспечвае пладавітасць і паспяховую гадоўлю скаціны, хатняй птушкі, ураджайнасць зёлкавых і агародных культур[6].

Траву імкнуліся сабраць рана раніцай у Іванаў дзень да ўзыходу сонца, бо, па павер'ях, гаючыя ўласцівасці захоўваюць толькі тыя расліны, якія не паспее асвятліць сонца (балг, бел., укр.).

Менавіта тым часам "кожная траўка просіць сарваць яе і сама расчыняе сваю гаючую сілу". Збіралі не толькі лячэбную траву, але і расліны-засцярогі (крапіву, палын, галінкі калючых хмызнякоў), а таксама траву і кветкі, прызначаныя для варожб, для абрадавых вянкоў і букецікаў, расліны для вырабу венікаў, кошыкаў.

У XVI і XVII стагоддзях збіральнікі траў пераследваліся нароўні з закаранелымі злачынцамі. "Егда прыходзіць вялікае свята, дзень Ражства Прэдцечава", - пісаў летапісец, - "ходзяць мужыкі і жонкі чараўніцы па сенажацях і па балотах і ў пустэльні і ў дубровы, шукаючы смертныя трава і прыветрочрэва, ад траўнага зелля на пагібель чалавекам і скатам; ту ж і дзівія карэнні капаюць на патварэнне мужам сваім.

Гэта ўсё дзеюць дзействам дзіявалім, з прысудамі сатанінскімі". У "Разрадных кнігах" знаходзяцца запісы пра цэлы шэраг старадаўніх судовых цяганін пра такіх трававедаў.

Досыць было знайсці ў каго-небудзь невядомы корань ці пучок невядомай травы, каб гэтаму было нададзена значэнне злога намеру. Злоўленых напярэдадні Іванова дня "чараўнікоў" катавалі, білі батагамі, каб "не павадна было насіць і збіраць траву і карэнні"[7].

Крыніца: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8B