ПЕРАПРАВА

А.Л.Тапаркоў

Пераправа - пераадоленне воднай перашкоды, сімвалізуючай мяжу паміж светам жывых і светам мёртвых ці паміж дзявоцтвам і станам замужняй жанчыны. Асэнсоўваецца як найболей адказная і небяспечная частка шляху ў іншы свет, злучаная са смяротнай рызыкай і выпрабаваннямі, вынік якіх не прадвызначаны загадзя.

Выява пераправы распрацоўваецца галоўным чынам у казках і ў абрадавай паэзіі - вясельнай, пахавальнай і каляндарнай (калядкі, валачобныя песні). У рускіх вясельных песнях пераправа праз раку сімвалізуе змену лёсу і злучэнне з мілым.

Дзяўчына гуляе ў садзе у ракі і бачыць мілага на другім беразе; ён кліча яе да сябе, а яна баіцца:

"Ах. я рада б перайсці, пераходу не знайшла, 

Пераходзец знайшла - жэрдка тонкая, 

Рэчка глыбока, вадзіца мутная..."

У іншай вясельнай песні дзяўчына прыходзіць да крутога берага і кліча гучным голасам перавозчыкаў; жаніх спачатку прапануе даслаць за ёй раззалочаны карабель, потым коней і, нарэшце, сам прылятае за ёй у выяве сокала.

У песні "Калі было малайцу пара - час вялікі" са Складанкі Кіршы Данілава малайчына пад'язджае да ракі Смародзінкі і просіць яе паказаць броды і масточкі; рака адказвае яму

"чалавечым голасам, 

Ды і душой краса-дзеўчынай",

што звычайна бярэ з конскага броду па каню, а з калінавага масточка па заліхвацкаму малайцу, але яго яна і так прапусціць; пераехаўшы праз рэчку, малайчына пачынае над ёй кпіць, маўляў,

"Яна горш, хуткая рака,

Tаe калюжы дажджавой";

тады рака Смародзінка заваблівае яго і, разліўшыся, топіць у глыбокім віры.

У духоўных вершах пра Страшны суд шлях на "той свет" малюецца як пераправа праз агністую раку. Арханёл Міхаіл ахоўвае пераправу або перавозіць на той бераг душы ў ладдзі.

Лит.: Плюханова М.Б. Гибель Петра 1 в реке Смородине // Учен. зап. Тартус. гос. ун-та. 1982. Вып. 604. С. 17-- 31;

Седакова О.А. Полесское «брод» 'агония' и связанные с ним обрядовые представления // Полесье и этногенез славян. Предварит. материалы и тезисы конф. М., 1983. С. 78—81;

Пропп В.Я. Исторические корни волшебной сказки. Л., 1986. С. 202—280;

Потебня А.А. Переправа через воду как представление брака // Потебня А. А. Слово и миф. М., 1989. С. 553—566.

Виноградова Л.Н. Девичьи гадания о замужестве в цикле славянской календарной обрядности (западно-восточнославянские параллели) // Славянский и балканский фольклор. М., 1981. С. 21-23;

> Еремина В.И. Ритуал и фольклор. Л., 1991. С. 149-165;

Самоделова Е.А. Рязанская свадьба: Исследование местного обрядового фольклора. Рязань, 1993. С. 114-136.

А.Л.Тапаркоў