ГУШКАННІ НА АРЭЛЯХ

Значнае месца ў забавах дзяцей і моладзі на парозе вясны займала гушканне на арэлях. Для самых маленькіх іх майстравалі пасярэдзіне двара або мацавалі гушкалкі прама ў варотах. Моладзі патрэбны былі больш вострыя ўражанні, і адпаведна яе паводзіны вылучаліся значна большай эмацыянальнасцю.

Таму хлопцы ладзілі арэлі з дапамогай старэйшых братоў і бацькоў у гумнах і пунях. Гушканні на арэлях мелі некалькі планаў асэнсавання. З аднаго боку, уласна фізічны аспект: не толькі ўзбуджалі, але і “загартоўвалі” нервовую сістэму чалавека; актыўныя рухі ўмацоўвалі яго сістэму каардынацыі ў прасторы, трэніравалі вестыбулярны апарат, развівалі моц, хуткасць рэакцыі.

Адначасова папарнае гушканне з дзяўчатамі дазваляла хлопцам прадэманстраваць свае фізічныя здольнасці, рухавасць, імпэт і адначасова выказаць на мове сімвалаў сваю зацікаўленасць дзяўчынай. З другога боку, здавалася б, простая забава, пацеха, гульня несла на сабе адбітак далёкай традыцыі, змест якой быў напоўнены абрадавым сімвалізмам.

Па-першае, гушканні суправаджаліся залівістым смехам, гучнымі рытмізаванымі заклічкамі і нават невялікімі песеннымі творамі, якія выконвалі ролю замовы. Па-другое, гушканне заўсёды звязвалася з дабрабытам і новым ураджаем. Паўсюдна на Беларусі існавала падсвядомая перакананасць у тым, што ад вышыні калыхання (узлёту над зямлёй) залежыць рост ільну.

Можа, якраз таму нашы продкі даволі часта гушкаліся на вяроўках. Па-трэцяе, калыханні моладзі ўтрымлівалі ў сабе і выразную эратычную функцыю. Дзяўчаты перадшлюбнага ўзросту “ўцягвалі” хлопцаў у вір кахання, заляцання і спадзявання. У такт рытмічнаму калыханню дзяўчаты ў рэчытатыўным стылі выкрыквалі наступныя магічныя словы:

Калышы, калышы,

Мяне старую!

А будзеш калыхаць

Пасля мяне старой Маладую.

Сакральны сэнс гэтых слоў празрысты і зразумелы: дзяўчына перадшлюбнага ўзросту — “старая” для дзіцячых люлянняў-калыханняў. А вось пасля замужжа, калі ў іх народзіцца дзяўчынка, то якраз яе і трэба будзе калыхаць. Глыбокім эратычным сімвалізмам напоўнены былі калыханні моладзі на “казлах”.

“Казлы” — гэта такія арэлі: ставілі два слупы накрыж з двух бакоў і ўнізе вяроўкі клалі дошку. “Казлы” былі высокія — да чатырох-пяці метраў. На “казлах” калыхаліся і пелі песні:

Вой, люлі, вой, люлі,

Нашы вожачкі крэпенькія.

А нашы ж вожачкі парваліся

А дзевачкі ж нашыя ўсе паваліліся.

Вой, лі, вой, люлі, мы калыхаліся,

Нашы вожачкі папарваліся.

А нашы вожачкі пяньковыя,

А нашы хлопцы непуцёвыя.

У Гарадоцкім, Шумілінскім раёнах гушкаліся на арэлях і для таго... “каб камары не кусалі”. У аснове ляжала народная магія, заснаваная на дзеянні падабенства. На пачатку веснавога абуджэння выконвалі дзеянні, якія павінны ўзвесці нябачную заслону ад летняга гнюсу.

Крыніца: http://www.ng.by/ru/issues?art_id=30687