ДАЁНКА
Гаспадарчы посуд, прызначаны для даення кароў і сімвалічна звязаны з іх прадуктыўнасцю, стыхіяй вады і жаночым пачаткам. Д. як рэч, вырабленая чалавекам (г.зн. прыналежная да сферы культуры), уяўляе сабой першы этап ператварэння малака, як прадукта безумоўна натуральнага (прыроднага), у з’яву кулінарыі (культуры) праз наданне аморфнаму рэчыву контураў аб’ёму.
Паказальна, што разлітае малако (г.зн. вылучанае з гэтых контураў) лічылася дзейсным сродкам чарадзейства. Адсюль стан Д. і маніпуляцыі з ёй, паводле народных уяўленняў, непасрэдна ўплывалі на ўдойнасць кожнай каровы. Так, для павелічэння колькасці малака гаспадыня аблівала сваю карову вадой з Д. З гэтай мэтай яе спецыяльна “замочвалі” на веснавога Юр’я (6 траўня н. ст.).
Каб у жывёлы не “пукаліся” (лопаліся) цыцкі, Д. забаранялася ставіць на прыпёку, а таксама выціраць яе цадзілкай (іначай будзе кравяністае малако). Суаднесенасць Д. з жаночым пачаткам, якая вынікае з формы посуду, яскрава адлюстраваная ва ўяўленнях, што бытавалі ў XIX ст. на Віцебшчыне.
Лічылася, што калі карова панюхае Д. – малако будзе псавацца (“ссядацца”) і каб яна “ізноў зрабілася добраю, трэба яе адразу даць панюхаць быку”( спалучэнне жаночага і мужчынскага тут выступае як неабходная ўмова добрай прадуктыўнасці).
Каб малако не псавалася, не стала аб’ектам шкоды і магічнага крадзежу з боку нячыстай сілы і ведзьмаў, у Д. пры даенні ўкідвалі драбок солі, пры пераносе малака абавязкова накрывалі яе, працэджвалі далей ад чужых вачэй у паўзмрочным кутку гаспадаркі.
Асаблівы статус Д. у рэчавым кодзе традыцыйнай культуры падкрэсліваецца катэгарычнай забаронай выкарыстоўваць яе на іншыя патрэбы, нават калі яна псавалася.
У такім разе Д. раскідвалі па клёпках у зацішных месцах ці закопвалі (поўная дэструктурызацыя “старога” як перадумова ўзнаўлення дэфектыўнай мадэлі). Спальваць рэшткі Д. забаранялася, бо ў кароў маглі патрэскацца саскі.
Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/1142
|