КАЛЯНДАРНЫЯ АСПЭКТЫ РЭКАНСТРУКЦЫІ СТАРАЖЫТНЫХ СВЕТАГЛЯДНЫХ СЫСТЭМ

Сяргей Санько 09.04.2008 г.

Каляндар — зьява чыста чалавечая, Прырода ня ведае календара. Жыццё грамадзтва немагчыма ўявіць сабе бяз тых або іншых каляндарных рэглямэнтацыяў. Гэта датычыць і сучаснага грамадзтва з рэглямэнтаваным чаргаваннем працоўных, выходных і святочных дзён. Яшчэ ў большай ступені гэта справядліва для так званых традыцыйных грамадзтваў, асабліва аграрных, дзе роля календара непараўнальна большая, паколькі значна глыбейшай была залежнасць вытворчых цыклаў ад змены прыродных цыклаў.

Таму традыцыйны народны каляндар перанасычаны сымболікай і прыкметамі, якія ўяўляюць сабой сымбалічныя сувязі паміж рознымі элемэнтамі каляндарных сэміятычных кодаў. Каляндар у любым грамадзтве належыць да г.зв. «дыскурсу ўлады» — апекаванне календаром заўсёды было справай уладных структур.

І амаль заўсёды змены палітычных рэжымаў, рэлігійных або ідэалягічных сыстэм суправаджаліся істотнымі каляндарнымі рэформамі. Так было пасля распаўсюджання хрысціянства, калі амаль цалкам быў зменены каляндарны анамастыкон (хрысціянскія святыя заступілі месца былых паганскіх багоў) дый сам каляндар быў зладнага парушаны. Так было падчас Вялікай Францускай рэвалю¬цыі, Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі.

Працягваюцца маніпуляцыі з календаром і цяпер. Даследнікі звычайна вылучаюць тры асноўныя інтэгратыўныя чыннікі, якія ўсе разам або хоць адзін з іх гарантуюць устойлівае існаванне пэўнага этнакультурнага ўтварэння. Гэта — мова, агульнае паданне (міталёгія) і рэлігія. Каляндар — адзін з найбольш дзейсных інтэгратыўных чыннікаў, які знітоўвае народ (нацыю, этнас) у адзінае цэлае, паколькі ў ім практычна ў роўнай ступені задзейнічаны і моўны плян, і міталёгія, рэлігія.

Уласна кажучы, сам каляндар і быў заўсёды такім галоўным аб’яднаўчым чыннікам, які для ўсяе грамады меў аблігаторны (абавязковы і ўсеагульны) характар. Таму за выкананнем каляндарных прадпісанняў, рэглямэнтацыяў і забаронаў сачыла ўся грамада. Няўдзел у калектыўных рытуальных дзеях (на Беларусі — асабліва на Купалле), адмова ад абдорвання калядоўшчыкаў ці валачобнікаў, выкананне каляндарных песень ува ўняўрочны час сурова асуджаліся супольнасцю, інтэрпрэтаваліся як знак якшання з нячыстай сілай або чаравання на ўласную карысць ці на шкоду камусьці.

За парушэнне забаронаў выконваць тыя або іншыя працы ў адзначаныя каляндарныя моманты пакаранне наступала без прамаруджвання і суб’ектамі пакарання выступалі самі «пакрыўджаныя» пэрсаніфікаваныя святы (аранне на Вялікдзень пагражала абарачэннем у камяні, прадзенне ў пятніцу неўнікнёна прадугледжвала пакаранне з боку святой Параскевы Пятніцы і да г.п.). Непільнаванне «спрыяльных» і «благіх» дзён было чараватае сама мала няўдачай у распачатай справе і г.д.

Беларускі народны каляндар уяўляе адну з найбольш адметных асаблівасцяў традыцыйнае культуры беларусаў. Даследнікамі неаднаразова адзначалася надзвычай высокая ступень захаванасці менавіта каляндарнага фальклёру нашага народу. Гэты багаты скарб рупліва сабраны этнографамі і фальклярыстамі, у малой сваёй частцы апублікаваны (напрыклад, у шматтамовым выданні «Беларуская народная творчасць»), але яшчэ ў меншай ступені сыстэмна даследаваны і асэнсаваны.

Прычыны апошняга самыя разнастайныя. Але, відаць, адна з галоўных — заблытанасць самога традыцыйнага календара. Яна нарастала паступова на працягу многіх стагоддзяў і ўносіла ў каляндар абсалютна нематываваныя структурныя змены. Каляндар як сыстэма ліку часу, асабліва працяглых яго адрэзкаў, быў здавён-даўна ў асяродку ўвагі. Календары ствараліся, удакладняліся, рэфармаваліся.

А вось сур’ёзнае вывучэнне каляндарных звычаяў і абрадаў, асабліва народаў эўрапейскага кантынэнту, пачалося адносна позна, толькі напачатку ХІХ ст. [1], калі традыцыйныя каляндарныя сыстэмы ўжо зладнага змяніліся пад уплывам як царкоўнага, так і грамадзянскага календароў.

Але глеба ў гэты час была вельмі прыдатная: паўсюдна ў Эўропе развіваліся нацыянальныя рухі, паўставалі нацыянальныя дзяржавы, для якіх рамантычная ідэя Гердэра аб творчым «духу народу» была своеасаблівым рухавіком. Зьяўляюцца працы братоў Грым, пачынаецца сыстэматычная публікацыя матэрыялаў па каляндарных абрадах і звычаях тых або іншых народаў [2].

Для каляндарнага «прачытання» традыцыйных звычаяў, абрадаў, сымболікі народных культур Эўропы вялікае значанне мела так званая міталягічная (натурміталягічная, натурысцкая, астральна-міталягічная) школа, якая склалася недзе да сярэдзіны ХІХ ст. З ім звязанае цэлае сузор’е выдатных даследнікаў, такіх як Ш.Дзюпюі, А.Кун, В.Шварц, М.Мюлер, М.Брэаль, Ф.Буслаеў, А.Афанасьеў, А.Патабня і шэраг іншых [3].

Асноўная ідэя гэтага накірунку палягала ў тым, што ў народных вераннях, сымбалях, абрадах і звычаях адлюстроўваюцца разнастайныя прыродныя зьявы, у тым ліку і астранамічныя, звязаныя найперш з назіранымі са старажытнасці рухамі Сонца, Месяца, зорак і плянэтаў па небе.

Гэтая тэарэтычная ўстаноўка захоўвае актуальнасць і сёння, у прыватнасці, яна палягае ў падваліне і гэтае працы, хоць самая міталягічная школа была ў сваім часе даволі прынцыпова крытыкаваная за відавочную просталіноўнасць яе алегарычных інтэрпрэтацыяў і тлумачэнняў.

ПЕРАЎТВАРЭННІ КАЛЯНДАРНАЕ СТРУКТУРЫ Ў ВЫНІКУ ІНТЭРФЭРЭНЦЫІ РОЗНЫХ КАЛЯНДАРНЫХ СЫСТЭМ

Можна вылучыць некалькі гістарычна паслядоўных пераўтварэнняў каляндарнае структуры. Па-першае, гэта праекцыя буйных каляндарных (касмалягічных) цыклаў на адзінае гадавое каляндарнае кола. Меркаваць аб асаблівасцях гэтага працэсу цяпер можна адно гіпатэтычна.

Але вядома, што, напрыклад, у Старажытнай Індыі гэта была звычайная практыка, калі складаны шматцыклічны каляндар жрацоў-брагманаў, арыентаваны на абслугоўванне рэлігійных патрэбаў усяе грамады, для мэтаў сямейнага выкарыстання значна спрашчаўся і таксама праектаваўся на гадавое кола.

Звычайна такая праекцыя значна разбурала сэмантычную пабудову календара і чаргаванне святочных пэрыядаў пераставала быць матываваным. Аднак адваротная працэдура «расслойвання» гадавога кола аказваецца неадназначнай, а часта і зусім невыканальнай.

Народныя календары, падобна, уяўляюць зараз, апроч іншага, як раз вынікі такога кшталту праекцыяў. Наяўнасць некалі вялікіх (большых за год) каляндарных цыклаў сведчыцца як тыпалягічным параўнаннем са старажытнымі пісьмова зафіксаванымі календарамі, так і «нутраной рэканструкцыяй» самога народнага календара.

Тут дыягнастычным аказваецца па сутнасці адзін міталягічны сюжэт, які ў літаратуры атрымаў назву “Нябеснае вяселле”. Пачаткова рэканструяваны пераважна на матэрыялах латыскіх дайнаў [4] з яскравымі стараіндыйскімі паралелямі, ён знаходзіць шматлікія пацверджанні і на беларускім фальклёрным матэрыяле [5].

Галоўныя пэрсанажы гэтага астральна-каляндарнага міту — Месяц, Сонца, Зарніца/Вечарніца (Вэнэра) і *Перунова зорка (Юпітэр) [6]. У нармальным выпадку Месяц і Сонца сымбалізуюць ідэальную шлюб¬ную пару, дзе Месяц адыграе ролю жаніха/мужа, а Сонца — нявесты/жонкі.

Гэтая тэма спрэс праходзіць па беларускіх фальклёрных тэкстах, а рытуальна разыгрываецца найперш у вясельнай абраднасці, дзе жаніх рэгулярна сымбалічна ўяўляецца Месяцам, а нявеста — Сонцам (у адпаведнасці з гэтым, у прыватнасці, упрыгожваюцца караваі жаніха і нявесты). У шэрагу вясельных тэкстаў у ролі ідэальнае нявесты/жаны выступае дачка Сонца (параўн. аналягічную варыятыўнасць Саўле/дачка Саўле ў сюжэце “Нябеснага вяселля” ў латыскіх дайнах).

Таксама добра прадстаўленая ў беларускім фальклёры і тэма ідэальнае “Нябеснае сям’і”, найперш у калядных песнях тыпу:

“… Стаіць святліца нова зрублена.

У той святліцы чатыры акенцы:

У першым акенцы — да яснае сонца,

У другім акенцы — да ясны месяц,

У трэцім акенцы — да дробны звёзды,

У чацвёртым акенцы — да цёмна хмара.

Яснае сонца — то жонка яго,

Ясны месяц — то сам гаспадар,

Што дробныя звёзды — то дзеткі яго, 

Што цёмная хмара — жыта яго…”,

прадстаўленых мноствам варыянтаў.

Аднак і ў калядных, і ў валачобных песнях вельмі шырока прадстаўленая тэма часовага разбурэння гэтага ідэальнага сямейнага парадку ў выніку гневу нейкага бога, які звязаны з урадлівасцю і плоднасцю. Рэканструктыўна — гэта або сам Бог Навальніцы (Пярун), або пэрсанаж з ім непасрэдна звязаны.

Гэты гнеў быў, відаць, небеспадстаўны. Рэканструкцыя сюжэту “Нябеснага вяселля” паказвае, што вінаватым у гэтым быў менавіта Месяц, які здрадзіў Сонцу, заляцаўшыся да Зарніцы (або Вечарніцы) — зоркі Вэнэры ў яе ранішняй або вечаровай бачнасці. Яна свеціць вельмі ярка і ў гэтым, безумоўна, канкуруе ў “прыгажосці” з Сонцам, якое або ўжо заходзіць, або яшчэ не ўзышло.

Астранамічна гэта адпавядае таму, што пэрыядычна адбываюцца збліжэнні Вэнэры і Месяца пры іх руху па нябёснай сфэры. Магчыма, менавіта такая сытуацыя адлюстраваная ў зачынах некаторых калядных песень:

“Ходзіць, паходзіць месяц па небу,

Кліча ж, пакліча зару з сабою:

— Хадзем жа, зара, гдзе ж госпад жыве…”

Часовае парушэнне Месяцам усталяванага сямейнага ладу, відаць, адлюстраванае ў адменах калядных песень, дзе месца Сонца заступае “зара”. Нейкім чынам падобныя паводзіны Месяца закранаюць інта¬рэсы Бога Навальніцы (або самога Бога). Імаверна, што Месяц аказваецца вінаваты тройчы:

па-першае, парушэннем усталяванага нябёснага ладу (здрада Сонцу);

па-другое, парушэннем забароны на інцэстуальны шлюб, бо Месяц і Зарніца (а таксама і іншыя зоркі) — гэта брат і сястра (зоркі — сёстры Месяца), параўн.

“… Ня месяцам, то зарніцаю.

Ня брацейкам, то сястрыцаю…”

(астранамічна Месяц і Зарніца-Вэнэра роднасныя зменай квадраў); і

па-трэцяе, можна меркаваць, што Бог Навальніцы (рэпрэзэнтаваны на небе плянэтаю Юпітэр, якая па яркасці не нашмат саступае Вэнэры) сам меў шлюб¬ныя інтарэсы да Зарніцы. За кожную з гэтых правінаў Месяц заслугоўвае быць пакараны. І гэты матыў сапраўды рэкан-струюецца ў сюжэце “Нябеснага вяселля”.

І ў беларускай, і ў балтыцкай традыцыях Месяц караецца аднастайна: ён або разбіваецца (Бог крышыць Месяц на зоркі), або рассякаецца (“кроіцца”, параўн. “перакрой месяца” — “некалькі дзён, на працягу каторых Месяц ня бачны на небе” або рэгулярнае загадванне Месяца ў загадках як “акрайца хлеба”).

Але для самога Месяца гэтае пакаранне стае пачаткам яго безупынных пэрыядычных нараджэнняў і паміранняў — змены квадраў. Рэфлекс гэтага міталягічнага матыву захаваўся на Тураўшчыне ў абрадзе, які называўся “біць месяца” і палягаў у тым, што ўдзельнікі вяселля стукаліся спэцыяльна спечаным у выглядзе месяца печывам, назіраючы, чыё паламаецца.

Правіны Месяца не застаюцца без наступстваў і для яго ідэальнае “гаспадаркі”, якая ў валачобных песнях шматкроць параўноўваецца з “раем”. Пакаранню найперш падлягае дрэва Месяца — дуб.

Як гэта ні парадаксальна, але ў беларускім фальклёры менавіта дуб рэгулярна асацыюецца з Месяцам. Параўн. загадку “У старым дубе месяц свеціць” з адгадкаю “Кажух”, пры звычайным загадванні праз “кажух“ “неба” (“Разасланы кажух, рассеяны гарох і бохан хлеба ляжыць” — “неба, зоркі, месяц”). Або ў валачобнай песні:

“… Пасярод двара маладога Пятра.

Вырас дубок тонак, высок.

З-пад таго дубка узышла зорка,

З-пад той зорачкі ўзышлі звёздачкі.

Ёсць той дубок — Іванка-сынок,

Ёсць тая зорачка — яго жоначка,

Ясныя звёзды — яго дзетачкі”,

дзе пазыцыя Месяца ў астранамічнай клясыфікацыйнай трыядзе задаецца ў дэндралягічным кодзе — “дубком”.

Падобная сытуацыя і ў замовах і ў вельмі паказальным кантэксце: “Госпадзі, як начынаўся свет (вылучана мной.- С.С.), было на свеці тры царыкі: первы царык — зялёны дуб у полі, другі царык — белы камень на моры, трэці царык — шырокі месяц на небі”.

Тут яўна задаецца трайчастая структура касмічнай вэртыкалі. У іншай замове гэтыя “тры царыкі” названыя “трыма братамі”. Такім чынам, у сыстэме касмалягічных прэцэдэнтаў Месяц аказваецца “першым пакараным” і тэма пакарання стае “скразной” у паданнях, якія тлумачаць некаторыя асаблівасці яго выгляду.

Так, у мностве адменаў вядомае паданне пра забойства братам брата (у хрысціянізаванай адмене — Каінам Авэля), якіх Бог змясціў на Месяцы як вечны напамін пра гэта злачынства. І цяпер, калі ў поўню прыгледзецца да Месяца, то можна убачыць як брат стаіць з вілкамі над забітым братам у выглядзе цёмных плямінаў.

Чырвоны ж колер Месяца ў поўню нізка над небакраем тлумачыцца тым, што Месяц, які свяціў падчас забойства, прыняў кроў першага пакутніка. Адсюль і трывалыя асацыяцыі Месяца са светам па¬мерлых, найчасцей, нявінна або без пары загінулых, напрыклад, з русалкамі. Малітвы, якія чыталіся пры зьяўленні маладзіка, пры¬свячаліся душам, якія не дачакаліся новага месяца, г. зн. якія памерлі нядаўна.

Разгледжаную схематычна адмену сюжэту “Нябеснага вясел¬ля” з матывам “пакарання Месяца” можна разглядаць таксама як этыялягічны міт пра паходжанне цыклічнага каляндарнага часу, бо менавіта асаблівасці руху Месяца па небе спарадзілі саму ідэю календарнасці (параўн. Месяц і “месяц” — адрэзак каляндарнага часу).

Лічыцца, што пакланенне Месяцу значна больш старажытнае, чым пакланенне Сонцу і сягае, прынамсі, часоў так званага “індаэўрапейскага адзінства”, пра што сведчыць агульная для ўсіх індаэўрапейскіх моваў назва свяціла. Наагул жа цяпер пэўна ўстаноўлена, што першыя календары былі выключна месяцовымі і зьявіліся яны на самым заранку сучаснага чалавецтва, г. зн. у познім палеаліце пры-кладна 40—14 тыс. гадоў таму [7].

Перавагаю такіх календароў было тое, што лунарныя месяцы былі ўва ўсіх народаў аднолькавыя [8], чаго ў сучасных календарох ужо не назіраецца. Каб узгадніць паводзіны пэрсанажаў міту пра “Нябеснае вяселле” з рэальнымі астранамічнымі падзеямі на небе, дастаткова прыняць, што буйны каляндарны цыкл, па завершанні якога касмічная драма пачынае разыгрывацца зноўку, роўны 72 гадам.

Гэты пэрыяд уключае так званы мэтонаў цыкл (калі канфігурацыі Сонца і Месяца цалкам паўтараюцца), ён кротны пэрыядам, звязаным з Вэнэрай і Юпітэрам. У іншых культурах, як, напрыклад, у кітайскай, буйны каляндарны цыкл прымаецца роўным 60 гадам, дзе пераважна ўлічваецца рух Юпітэра.

Іншая сытуацыя інтэрфэрэнцыі звязаная з пераходамі ад чыста лунарнага да лунарна-салярнага календара й далей да чыста салярнага. Узгодніць лунарны і салярны цыклы даволі складана з прычыны іх несувымернасці. Цалкам узаемная канфігурацыя Месяца і Сонца паўтараецца толькі праз 18 гадоў (мэтонаў цыкл).

Таму камбінаваныя календары заўсёды маюць рухомыя святы, а нерухомыя, такія як дні сонцаваротаў і раўнадзенняў, штогоду патрапляюць на розныя дні тыдня. Такім камбінаваным лунарна-салярным быў, напрыклад, іянійскі грэцкі каляндар [9]. Адментнасцю такога календара было тое, што за пачатак любога месяца заўсёды прымаліся так званыя нэамэніі, г. зн. зьяўленні маладзіка.

Але зьяўленне аднаго маладзіка святкавалася асабліва ўрачыста — гэтая нэамэнія блізкая да дня веснавога раўнадзення і да яе, як правіла, прымяркоўвалася святкаванне Новага году. Як дазваляюць меркаваць шматлікія звесткі беларускае традыцыйнае культуры, на Беларусі ў старажытнасці дамінуючай каляндарнай сыстэмай была вельмі падобная да разгледжанай іянійскай або атычнай.

Праўда, ушаноўвалася як само зьяўленне маладзіка, так і так званая маладзіковая нядзеля, г. зн. нядзеля, якая настае адразу ж пасля зьяўлення маладзіка. Аднак у апошнім разе ня выключаны ўплыў з боку хрысціянізаванага календара, у якім, напрыклад, Вялікдзень святкуецца ў бліжэйшую наступную пасля поўні нядзелю.

Пачаткова, відаць, менавіта на бліжэйшы да веснавога раўнадзення маладзік прыпадала святкаванне Новага году [10]. Свята, відавочна, было рухомым у камбінаваным календары і гэтаму адпавядае тая акалічнасць, што ў ведамых валачобных каляндарных песнях розныя святы прымаюцца за пачатак году.

Пасля пераходу да пераважна салярнага календара (пасля хрысціянізацыі) даўгі час у Беларусі (у Вялікім княстве Літоўскім) пачатак Новага году быў замацаваны за 1 сакавіка [11], як гэта было і ў Старажытным Рыме. І толькі ўжо потым быў перанесены на 1 студзеня. Гэта прывяло да вялікага замяшання сярод паспалітага люду.

Баркулабаўскі летапіс так апісвае гэныя падзеі: «Року 1583 календар новый выдан… На тот же час было великое замешание промеж панами и промеж людьми духовными, также и люди простыми было плачу великаго, нарекання силнаго, похвалки, посварки, забуйство, грабежи, заклинания, видячи яко новые свята установляли, купцом торги албо ярмарки отменяли, право было начало пристья антихристова, у таком великом замешанью…» [12].

Вынікам было таксама значнае пераблытанне калядных і велікодных фальклёрна-абрадавых комплексаў, што, у сваю чаргу, дагэтуль зладнага ўскладняе справу рэканструкцыі спрадвечнага беларускага календара. Пры пераходзе да пераважна салярнае сыстэмы неўнікнёна будуць узнікаць нематываваныя ў дадзенай сыстэме структурныя зрухі, а сам каляндар будзе выглядаць зладнага нелягічным і бесструктурным.

У гэтым разе зваротнае расслойванне календара ў прынцыпе магчымае, хоць задача можа быць і вельмі складанай, паколькі часта немаведама, калі й як адбываўся пераход ад аднае каляндарнае сыстэмы да другой. Варта адзначыць, хоць бы пунктырна, светаглядны й ідэаля¬гіч¬ны аспэкты пераходу да чыста салярнага календара.

У сфэры ідэалёгіі гэтаму, як правіла, адпавядае ўсталяванне культу сонца як вярхоўнага боства, у сфэры грамадзка-палітычнай — усталяванне самаўладдзя абсалютысцкага тыпу, з натуральным атаесамленнем асобы абсалютнага ўладара з самым сонцам. Пры гэтым адбываецца і сэміятычная трансфармацыя: сонца з жаноцкага пэрсанажа ператвараецца ў мужчынскі, што з гледзішча традыцыйнага светагляду ўспрымаецца як поўны нонсэнс.

Гэты працэс назіраўся ў старажытных Эгіпце, Пярэдняй Азіі, Грэцыі, Рыме. Тое ж самае адбылося і ў Старажытнай Русі: князь Уладзімер атрымаў мянушку Чырвонае Сонейка, у прынцыпе немагчымае на ласне славянскай глебе. Невыпадкова, відаць, такой сэміятычнай трансфармацыі ў рэальнасці звычайна адпавядалі трансвэстызм і гомасэксуалізм [13].

Аднак гэта зусім іншая тэма, якая патрабуе адмысловага абмеркавання. Наагул жа можна зрабіць наступную выснову: чым старажытнейшы пэрыяд разглядаецца, тым складанейшыя каляндарныя сыстэмы выяўляюцца рэканструкцыяй, і наадварот: пры набліжэнні да сучаснасці назіраецца ўсё большае спрошчванне каляндара, хоць дакладнасць яго для адносна невялікіх адрэзкаў часу ўзрастае.

Пры гэтым адбываецца сэкулярызацыя каляндара і ён усё меней стае звязаны са светагляднымі сыстэмамі. У Эўропе, відаць, першую такую сур’ёзную рэформу старажытнага лунарна-салярнага календара на новабабілёнскі манер правёў у Атыцы ў 594 г. да н.э. вядомы атэнянін Салон. Сувязь з Месяцам была цалкам парваная, каляндарныя месяцы ўводзіліся фармальна й мелі ўсталяваную працягласць у трыццаць дзён плюс дадатковы трынаццаты месяц для ўліку «лішніх» дзён [14].

Адпаведна і бачны рух плянэтаў на небе перастаў мець якое-колечы каляндарнае значанне. Адносна сучаснага грыгарыянскага календара нельга сказаць, што ён звязаны з навуковым светаглядам, бо для бальшыні людзей яго рэальны астранамічны кантэкст, зрэшты, абыякавы. Затое каляндар стае ўсё больш адкрытым для ідэалягічных канатацыяў («міталёгіяў», паводле Р.Барта [15]) і, адпаведна, для рознага кшталту маніпуляцыяў свядомасцю.

З іншага боку, адбываецца глябалізацыя і ўнівэрсалізацыя календара. Уводзяцца сусветныя дні абароны дзяцей, студэнтаў і г.д., сусветныя гады Ф.Скарыны і да г.п., звычайна, бяз дай прычыны, канвэнцыйна. Функцыю сучаснае каляндарнае «жрэцкае карпарацыі» прысабечыла ЮНЭСКА. Зразумела, што гэта цалкам упісваецца ў мандыялісцкую ідэалёгію «новага сусветнага парадку».

Адсюль зразумелае ўпартае пільнаванне, напрыклад, праваслаўнаю царквою старога юліянскага календара. Назіраецца і тэндэнцыя да ўтварэння сынкрэтычнага эўрапейска-азіацкага календара з 60-гадовым цыклам чаргавання гадоў рознай «якасці», які стаўся вельмі зручным начыннем для рэклямовых кампаніяў, якія абслугоўваюць, найперш, рынак спажывецкіх тавараў (прадукты харчавання, модная вопратка, розныя аксэсуары і да г.п.).

Прыгадаем у гэтым стасунку «традыцыю» так званых перадкалядных распродажаў з (нібыта) істотнымі скідкамі, наагул гандлёвы «бум» напярэдадні Новага года і 8 сакавіка, прынамсі, на былой постсавецкай прасторы. Нягледзячы на тое, што для ХХ стагоддзя, як яго ўласцівая рыса, адзначаецца «выбух камунікацыяў», што асабліва датычыць беспрэцэдэнтнага распаўсюджвання электронных мэдыяў, а таксама на прэтэнзыі з боку сродкаў масавай інфармацыі на ролю «чацвертае ўлады», каляндар застаецца па-ранейшаму больш магутным сродкам маніпулявання паводзінамі масаў.

Мэдыі прадугледжваюць пасыўнае спажыванне пэўным чынам дазаванай інфармацыі, накіраваныя на стварэнне скажонага вобразу рэчаіснасці і толькі ўскосна могуць уплываць на паводзіны. Каляндар па сваёй сутнасці, г. зн. структурай сваіх святаў, прадугледжвае калектыўнае дзеянне (вайсковы парад, шэсце, масавае гулянне й да т.п.), дзе задзейнічаныя ня толькі ўсе пэрцэптыўныя сыстэмы індывіду, але і найглыбіннейшыя пласты ягонае псыхікі.

Гэтыя дзеянні ўваходзяць потым у саматычны непэрцэптыўны досвед індывіду, а ён амаль не паддаецца якой-колечы рацыянальнай рэфлексыі. У гэтым каляндар вельмі падобны на даследаваную М.Фуко сэксуальнасць. І першы, і апошняя належаць да «дыскурсу ўлады» і прызначаныя ў першую чаргу для падтрымання ўладнага status quo. Пры гэтым, безумоўна, улада апэлюе да вельмі архаічных пластоў свядомасці, нібы ажыўляючы архетыповыя сымбалі і схемы паводзінаў.

Але ёсць адно істотнае адрозненне. Яно звязанае з прынцыпова рознымі дыспазыцыямі традыцыйнай (архаічнай) і мадэрнай свядомасцяў і адпаведна з рознымі сэміётыкамі рэчаіснасці. Традыцыйны чалавек жыве ў сымбалічнай рэальнасці. Для яго фэнамэнальнае непасрэдна выяўляе ноўмэнальнае [16].

Ніякае канатаванне ў такім сэміятычным унівэрсуме немагчымае, таму што сулучнасць усіх канататыўных значанняў і ўтвараюць тут уласна дэнататыўные значанне або комплекс такіх значанняў. Ідэалягізацыя («міталягізацыя», паводле Р.Барта) магчымая толькі тады, калі каляндар з сымбалічнай сэміятычнай сыстэмы ператвараецца ў знакавую сэміятычную сыстэму, г. зн. калі яго элемэнты набываюць канвэнцыйны (умоўны) і нематываваны характар.

Цяпер дэнататыўныя значанні могуць служыць для маскавання разнастайных канатацыяў з наступнай вельмі складанай гульнёй асцыляцыяў паміж першымі й другімі. Параўн. поўную перамену пачатковае сэмантыкі свята 1 Траўня. Усё гэта паказвае, што каляндар, як ніколі ня быў, так, відаць, ніколі і ня стане проста сыстэмай ліку часу. Ён быў і застаецца спэцыфічнай сэміятычнай сыстэмай з адпаведнымі светагляднымі і ідэалягічнымі наступствамі.(Працяг на старонцы  "Н" (міфалогія).