ГАННА

У народным каляндары Ганна святкуецца некалькі разоў.

16 ЛЮТАГА СІМЕОН І ГАННА.

Сімеон і Ганна - разчыняй папраўкі. Гэты дзень зваўся папраўкі, бо ў гэты дзень з ранняга світанку, памолячыся ўсёй сям'ёй, ішлі ў адрыны працаваць: займаліся папраўкай летняй збруі. У гэты дзень пачыналі рыхтаваць прылады да вясновай сяўбы. Для таго каб дамавік не заездзіў каня, на яго ў гэты дзень апраналі пугу і анучы: дамавік павінен быць вырашыць, што на кані сядзіць гаспадар.

Было павер'е на гэты дзень. Калі не пакрэпіш, не палатаеш у гэты дзень, то адзежа домачальцоў пачне не да часу рвацца, па швах пойдзе, будзе непрывабнай здавацца. Казалі: "Не насіць латанага, не відаць і злачанага". 16 лютага - Сімеон і Ганна, аглядаюць і чыняць летнюю збрую.

Нездарма гаворыцца: "Рыхтуй калёсы ўзімку, а санкі ўлетку". У гэты дзень вараць саламату: "Прыехала саламата на двор, пачынай папраўкі". Ад 16 да 24 лютага чакаецца сем крутых ранішнікаў: тры да Ўласа, 24 лютага, ды тры пасля Ўласа, і адзін на самога Ўласа.

Зіма снежная - лета дажджлівае. Імяніны ў Ганны, Уласа. Ганна з іўрыту - "мілата Божая". Улас з грэцкага - "грубаваты". У папраўку дзед устае на досвітку - чыніць збрую летнюю ды барану восеньскую. Лічаць, што ў гэтую ноч дамавік заязджае коней. У гэты дзень Праваслаўная Царква пачытае праведных Сімеона Богапрыімца і Ганну Прарочыцу, якія сустрэлі ў храме Немаўля Ісуса Хрыста.

• На Сімеона прывязваюць да каня пугу, рукавіцы і анучы, каб уціхамірыць дамавіка.

• Пачынаецца пара рамонту і падрыхтоўка да вясны палявога інвентара - калёс, конскай збруі і збруі. Пачынаючы Папраўкі, сяляне памяталі: чым раней за іх прымешся, тым больш вясне дагодзіш, ды і сваю гаспадарку перад Богам і людзьмі паправіш. Цягнуць з папраўкамі да відавочных цёплых дзён не прыстала сапраўднаму гаспадару.

Ды і ўсякае начынне гаспадарскае, асабліва конская збруя, зношваліся да гэтага, што ні на ёсць самага дабратворнага, дня, які спрыяе добрым, спорным і хуткім папраўкам. А для папраўкі патрэбны былі іголкі, шыла, нажніцы, ніткі, дратва, лапікі палатна і скуры. Па вёсцы ўжо прайшліся латошнікі напярэдадні Стрэчання.

І спраўная гаспадыня, купіўшы ўсё, што трэба для хуткай працы, захоўвала ўсё з адмысловай ашчаднасцю ў сваім запаветным куфары. Збіралася ўся жаночая палова хаты, не лайдачылі і мужчыны, на якіх ускладалася асабліва цяжкая праца: падшыць валёнкі, залатаць скураныя латы да ботаў, давесці да ладу конскую збрую, а таксама зладзіць працу ў лазенцы ці адрыне.

Жанчыны ўсаджваліся у вокнаў, падзяліўшы загадзя працу паміж сабой. Няпростая гэта справа залатаць світу ці фуфайку. Тут не толькі ўменне і навык былі патрэбны, але і пачуццё прыгажосці, мера, як змудраваць ды накласці латку так, каб людзі з боку сказалі: "Што за майстар-кравец шыў? Майстэрская праца".

Народжанай у гэты дзень было наканавана не мала на сваім веку латаць сукенак ды ўсякай адзежы, перш чым апрануцца ў новае, неношанае. Да яе ідуць з замовай: латаць адзежу, паправіць. У яе лёгкая рука. Бывае, маці рукамі плясне, згледзеўшы дзетак, з вуліцы якія вярнуліся: "Ды на вас адзежа, як на агні гарыць!"

І на слове асячэцца. Ох, успомніць, што на Папраўкі нават ніткі ў іголку не ўсунула! Худая збруя - няшчасны выезд. Паволі пачыналі рыхтавацца да палявых прац. Скура хамутоў, падсядзёлкаў, аброці і шлеі насычалася дзёгцем. Да абеду гаспадыня падавала саламату - густа замешаную на свіных скварках, нішчымным ці скаромным масле аўсянку, стравы святочныя.

7 ЖНІЎНЯ — ГАННА.

7 жніўня — Ганна. “Меншы святочкі носяць снапочкі, святы Ганны бабкі стаўляюць, святы Барыс бабкі злічае”. Дзень Ганны, ідучы следам за Барысам, нічым не адрозніваўся ў сялянскіх занятках: «Барыс з Ганнай не гуляюць, святой Іллі памагаюць».

За Ганнай прызнавалі тую ж стараннасць: «Святыя Ганны да помачы жаць сталі, вязь вязалі, копы клалі», «бабкі стаўлялі», «дамоў снапы звозілі, копы лічылі».

Сустракаліся мясціны, дзе на Ганну працаваць можна было толькі на талацэ ці па найму. Ганна Халодніца, зімапаказальніца. Ганны - халодныя ранішнікі.

Калі ранішнік халодны - і зіма халодная. Якое надвор'е да абеду такая зіма да снежня; якое надвор'е пасля абеду такая зіма пасля снежня. Мурашкі павялічваюць мурашнікі чакай халоднай зімы.

Па Ганне судзілі аб зіме. Светлае і цёплае надвор'е прадвесціць халодную зіму, ідзе дождж зіма снежная і цёплая.

7 ЖНІЎНЯ - ГАННА І МАКАРЫЙ.

Пчальнікі павеюць мёдам, у аблёце запозненыя раі. Яблыні хіляць долу галіны пад грузам румянага плоду, у варэнне просіцца агрэст, сокам наліты. Селянін гатоў да копкі ранняй бульбы.

З град нацягвае пахам кропу, агуркамі. Сядзіць рэпа - "сама клубочкам, хвост пад сябе". Завівае качаны капуста - " кучаравістая, на верхавіне лысіна, на здароўе з'ясі"...

"Прызапашвае да Ганны зіма халодныя ранішнікі". Траву крануў серабрысты іней - значыць, зіма чакаецца ранняя, норавам крутая. 7/25. Ганны (Ганна) – прысвятак. У каляндарных песнях паказваецца, як дбайная жняя:

Меншы святочкі носяць снапочкі,

Святы Ганны бабкі стаўляюць,

Святы Барыс бабкі злічае...

(Лепельскі павет; Шэйн, 1887)

Святы Барыс снапы зносіць,

Святыя Ганны дамоў возяць...

(Барысаўскі павет; Тышкевіч, 1847)

Прыказкі таксама малююць Ганну гаспадыняй-жняёй: «Святая Ганна снапы кладзе”. Хаця лічылася, што на прысвятак можна было працаваць толькі на талацэ.

Дзень у памяць канчыны Ганны, маці Прасвятой Багародзіцы. Італьянцы і немцы лічаць дождж ў гэты дзень з'явай дабрадзейнай. У Італіі кажуць, што дождж на святую Анну ператвараецца ў манну, або: дождж – дар святой Анны.

Не толькі пачатак жніва, але арэхаў, ранняга вінаграду. Акрамя таго моладзь Польшчы ўпадабала святую, бо яшчэ кажуць: Szczesliwy, kto na Fnne upatrzy sobie panne – Шчаслівы той, хто на Анну знойдзе сабе панну.

7 жніўня - Унебаўзяцце праведнай Ганны, маці Найсвяцейшай Багародзіцы. Вялебнага Макарыя, Жоўтаводцкага, Унжынскага.

22 ВЕРАСНЯ – АКІМ І ГАННА.

22/9. У вусновых каляндарах - восеньскае раўнадзенства.

22 СНЕЖНЯ – - ГАННЫ

9/22 снежня - Ганна Зімовая. Ганны - прысвятак, падобны на Савы. Да Каляд застаецца роўна два тыдні. “Ганкі - пашчытаны дзянькі”. “Ганны - прыбавіцца багата дня”. Беларусы Смаленшчыны пра прысвяткі ў канцы года казалі: “Варвара, Саўка. Мікола і Андрос ішлі умесці; Ганна засталася за красачкамі, а будні дзень і наступіў”.

На Брэстчыне так заўважаюць: “Варвара заварыць, а Мікола пацвердзіць, а Ганкі заб’юць санкі і паедуць катацца па снегові, па ледові”. Найбольш распаўсюджана прымаўка: “На Ганкі сядайце на санкі”. У Іванаўскім раёне гавораць: На Ганкі запрагай каня ў санкі.

Калі на Варвару ці Міколу яшчэ былі сумненні наконт дарог, якія то падмярзалі і добра пакрываліся снегам, то зноў ператвараліся ў гразь, збіваючы з толку селяніна пры яго выездзе на кані, дык ужо гэты прысвятак амаль узаконьваў пераход на зімовы транспарт: «На Ганкі сядайце на санкі».

Ад Ганны, прыкідвалі, пачынаецца паступовы паварот на лета, насуперак якому будуць меншаць сілы ў чалавека, калі ён не паспеў назапасіць іх. Па дню Ганны вызначалі надвор'е, якое будзе роўна праз паўгода, кіруючыся прыказкай «па зіме і лета». Шукалі падабенства: снег — да дажджу, мяцеліца — да ветру з дажджом, мароз — да яснай пагоды, адліга — да цёплага дажджу і г. д. Сама ідэя павароту ўвасаблялася ў такім вось звычаі.

Калісьці на Ганну, толькі прачнуўшыся, абходзілі хлявы, каб падняць на ногі кожную жывёліну і павярнуць яе галавой да выхаду; потым абыходзілі клеці і свірны, гумны і пуні, каб павярнуць кожную рэч, асабліва перамяшаць насеннае зерне. «Усё гэта трэба зрабіць дзеля дабратворнага павароту на лета, якое цяпер пачынае, відаць, «бліжаць да людзей» (М.Я.Нікіфароўскі).

Яшчэ зіма толькі пачыналася, яшчэ самыя жорсткія маразы і суровыя завірухі былі наперадзе, а селянін ужо ў думках парываўся да веснавога абуджэння прыроды. Сваімі рытуальнымі дзеяннямі ён нібы дапамагаў рухацца няспыннаму колу часу. Прысвятак, ад якога да Каляд застаецца роўна два тыдні.

Яшчэ фалькларыст М.Нікіфароўскі заўважаў: "Па зіме і лета звычайна гавораць пра летняе надвор`е, калі параўноўваюць яго з перажытым зімовым. Гэтае параўнанне ідзе ад зімовае Ганны і ад дня павароту сонца на зіму (22 чэрвеня), што адбываецца за 20 дзён да Пятра".

Гэты прыкметны ў годзе дзень (з астранамічнага пункту погляду – 21-22 снежня з`яўляецца днём зімовага сонцастаяння, на што вялікую ўвагу звярталі яшчэ язычнікі) прысвечаны шанаванню праведнай Анны, маці Багародзіцы.

Католікі прысвячаюць гэтай падзеі 26 ліпеня, дзень блізкі да летняга раўнадзенства. 22 снежня. Ганна Зімовая. Зіма ўсталёўваецца канчаткова. Калі снег прываліць, аж да загарадзі - дрэннае лета, а калі ёсць прамежак - ураджайнае. На Зачацце Ганны цяжарным бабам пост.

Пра свята: Царкоўная назва (Зачацце святой Ганны) пацягнула за сабой тое, што дзень гэты адзначаўся цяжарнымі жанчынамі і пчалярамі. Цяжарным жанчынам на працягу сутак забаранялася прымацца за якую-небудзь працу, у гэты дзень ім належыла пасціцца. Прыметы. Калі іней на дрэвах - значыць ураджай будзе добрым.

На Ганну ваўкі збягаюцца ў зграі і становяцца асабліва небяспечнымі. Разбягаюцца яны пасля стрэлаў на Святое Водахрышча. Ваўкі сышліся вяселлі гуляць, глыбокі снег прымушае шэрых да пошуку здабычы сямейнымі супольнасцямі, пры пераходах выкарыстоўваць дарогі. Запазніўся ў шляху, спяшайся да жылля: "Ганна, гані канёў!"

Абетны дзень цяжарным бабам. Ганна, гані канёў да святых агнёў! У народным календары 22 снежня лічыцца самым цёмным днём у годзе. Здаецца, што сонца зусім загасла. Вось у гэты дзень з'яўляецца на Божы свет Ганна - літасць, мілата. Яна ўхваляе.

Яна нараджае надзею, што ланцугі цемры рассыплюцца ў прах. Ганна указвае людзям, што трэба ўтрымацца ад страшных грахоў і няслушных учынкаў, не даць падужаць сябе роспачы.

У гэты дзень, па народным павер'і, ідзе страшная бітва цёмных сіл са светам Божым. І паміж небам і зямлёй праносяцца звон і скрыгат крыжаваных мячоў, стогн, крык, журботныя плачы. У гэты дзень чалавек сваім духам і верай, святой малітвай павінен падтрымаць перамогу святла.

Нездарма нашы продкі па-свойму, але сардэчна, звярталіся да Божага заступніцтва, і гледзячы ў змрочнае акно, з клопатам адгароджвалі сваю хату ад усякіх варожых нашэсцяў. Ганна падае добрую вестку, што сонца адродзіцца, Божы свет рассячэ цемру. І на свет з'явіцца дзіця, заступнік жыцця на зямлі.

Нездарма Ганна лічыцца заступніцай цяжарных жанчын. Да яе звяртаюцца за дапамогай пра лёгкія роды. У гэтыя дні шыюць парадзіхі пасаг для дзіцяці і сябе: утульныя сукенкі, кашулі, бялізну. Ганна разам з парадзіхай усоўвае нітку ў іголку і водзіць рукой парадзіхі, дапамагаючы ёй рабіць шывок за шыўком.

Лічыцца, што дзіця тонка адчувае ўсе падрыхтоўкі, якія яму рыхтуе маці, тое каханне, з якой яна выконвае матчыну працу. І чым лягчэй і радасней будзе гэта праца, тым мацней будзе сувязь будучага дзіцяці са сваёй маці.

Ушануецца будучая маці за той час, калі яна аддае ўсе свае сілы, стараннасць, цеплыню падрыхтоўкі дзіцячага пасагу. Так і ў будучыні яе вырасшае дзіця прыкладзе нямала пакорнасці і стараннасці, кахання і шанавання да яе старасці. Усе непрыемнасці, усе брыдкія выявы, па падгаворванні старых людзей, цяжарная павінна ад сябе адхіліць.

Раней падрыхтоўкай да родаў у вёсцы займалася спавівальная бабка, яна ж дапамагала нарадзіць немаўля лёгка, без стогну і болі. Бабка, рыхтуючы да купання дзіця, якое нараджаецца, дзеяла над вадой Ісусаву малітву.

У ваду апускаліся срэбныя манеты і тры распаленых бярозавых вугольчыка. Парадзіха імкнулася часцей глядзець на ўсход. "Распрастай, Госпадзі, лёгка!"- прасіла яна. Цяжарным бабам у гэты дзень з хаты ні на крок нельга сыходзіць, варта асабліва берагчы дзіця ў чэраве. Бо славіўся гэты дзень за самы цёмны.