КРЫНІЦА

Сакральны аб’ект, звязаны з культам вады. Апрача К. ушаноўваліся некаторыя азёры, калодзежы, вытокі рэк. У “аповесці мінулых гадоў” пра ўсходніх славян часоў паганства паведамлялася: “Бяху же тогда погани, жруще езером и кладзем и рощением”.

Прыхільнікі паганства асуджаліся і ў “Слове на памяць епіскапа”: “Ты Бога оставив, рекам и источникам требы пологаешь и жреши яко Богу твари бездушной”. Кірыла Тураўскі ў сярэдзіне XII ст. выказваў задавальненне з прычыны заняпаду політэізму: “Не нарекутся богом стихии, ни солнце, ни огонь, ни источницы, ни древа”. Гэтыя выказванні сведчаць, што славяне-паганцы шанавалі як святыні К., азёры, калодзежы, рэкі і прыносілі ім ахвяраванні.

Археолаг Ю. Уртанс выявіў на тэрыторыі Латвіі сляды пакланення К. яшчэ ў каменным веку. У Беларусі ў многіх месцах вядомыя К., якія ўшаноўваюцца як святыя, і лічыцца, што вада з іх дапамагае ад многіх хваробаў ( блізу г. п. Краснасельскі Ваўкавыскага, в. Драгунова Расонскага, в. Боркі Пінскага, в. Любанічы Талачынскага р-наў ды інш.). Блізу в. Кліны Слаўгарадскага р-на ёсць Сіні калодзеж (святая К.), а праз некалькі кіламетраў ад яго – 2 камяні-следавікі, паводле падання звязаныя з ім.

Святая К. з размешчаным каля яе каменем-следавіком ёсць недалёка ад в. Астроўна Бешанковіцкага р-на. Блізу в. Смаляры Барысаўскага р-на, ля падножжа Святаянскай гары, ёсць Святая К., недалёка ад яе з даўніх часоў святкуюць Купалле. Каля в. Палыкавічы Магілёўскага р-на ў 1900-ыя гады былі К. (захавалася і цяпер) і дуб, якія насельніцтва ўшаноўвала як свяшчэнныя. Паводле дадзеных хімічнага аналізу, вада з гэтай К. утрымлівае алюміній, фтор, магній і іншыя элементы.

Недалёка ад вытоку р. Вяллі (Докшыцкі р-н) знаходзіцца культавы камень Сцёп –(сцёб) – камень (гл. Сцяпан). Раскопкі Э. Зайкоўскага ў 1992, 1994 гг. На беразе К., з якой выцякае р. Вільня (левы прыток Вяллі), засведчылі наяўнасць культурнага пласта з ляпной штрыхаванай (першыя стагоддзі н. э.), “аблітай” (сярэдзіна – другая палова І тыс. Н. э.) і ганчарнай керамікай, што сведчыць пра знаходжанне там свяцілішча. Да нядаўняга часу там стаяў Чортаў камень (гл. Чортавы камяні).

Адзінавы культавы комплекс уяўлялі святая К. і камень-следавік блізу в. Сянежыцы Навагрудскага р-на. Культавыя К. вядомыя каля падножжа некаторых гарадзішчаў (в. Крынічкі, б. Пупелічы, барысаўскага р-на і г. Капыль). На думку польскага даследніка В. Шафраньскага, размяшчэнне свяцілішчаў каля культавых К., якім прыпісвалася апладняльная сіла, было звязаная з культам багіні ўрадлівасці. У беларускім фальклоры прасочваецца сувязь паміж культам К. і фальклорнай гераіняй Кацярынай – “багатыркай” ( у нейкай меры адпавядае святой Кацярыне), паганскім прататыпам якой была, верагодна, жаночая пара Вялеса.

Яна была таксама апякункай шлюбаў і парадзіх, мела дачыненне да жывёльнага свету, асабліва да мядзведзяў, характыразавалася волатаўскім ростам і сілай (гл. Валатоўны). Даследаванні вады з шэрагу К. паказалі, што яна вызначаецца высокімі смакавымі якасцямі, адрозніваецца нярэдка хімічным складам, валодае ў закрытым посудзе і не псуецца.

Пасля прыняцця хрысціянства царква мусіла прыстасоўваць паганскія святыні да сваіх мэтаў, і многія К. набылі функцыю прошчаў. Культ свяшчэннях К. у перажыткавых формах захоўваецца і дагэтуль уключаючы ў сябе і некаторыя адмысловыя абрадавыя дзеянні, як правіла, каляндарна прымеркаваныя. Так, на Палессі штогод у пятніцу на дзевятым або дзесятым тыдні пасля Вялікадня (на Пятроўку) свяцілі К. або калодзеж. Абрад палягаў у акунанні крыжа ў бочку з вадой і выліванні гэтай вады ў К., пасля чаго вадой карысталіся з розных патрэбаў.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/2823

СЛЁЗЫ ГЛЫБІНЬ

25.06.2008

Крыніцы заўсёды былі на-дзелены асаблівай святасцю, да іх ставіліся з павагай, ушаноўвалі. Па народных уяўленнях, жыватворная вада можа прыходзіць на зямлю не толькі ў выглядзе дажджу, але і выходзіць на паверхню зямлі як падарунак падземных бостваў — “слёзы глыбінь”.

Ва ўсходнеславянскіх павер’ях распавядаецца, што “адразу ж пасля стварэння свету, каб напоўніць яе морамі і рэкамі, Бог загадаў ісці дажджам, а птушкам загадаў разносіць ваду ў розныя крыніцы па ўсім свеце”. Цуд раптоўнага з’яўлення крыніцы звязвалі з нябеснымі боствамі і хрысціянскімі святымі.

На месцы з’яўлення шматлікіх ікон Боскай Маці і сёння б’юць крыніцы з лекавай вадой. Калі знаходзілі такую крыніцу, сяляне чысцілі гэта месца ад пяску і буралому, ставілі невялікі зруб, а побач — капліцу з іконамі Боскай Маці і святой Параскевы-Пятніцы.

* Да крыніц і ў святы, і ў будзённыя дні прыходзілі, каб перасцерагчы сябе ад хвароб і атрымаць пазбаўленне ад цяжкіх немачаў. Крынічнай вадой аблівалі адзін аднаго, купалі дзяцей, бралі ваду з сабой, каб прыкладаць да хворых месцаў, каб выконваць абрадавыя і магічныя дзеянні.

* У шматлікіх славянскіх замовах ідзе гаворка пра “жывую” ваду, якую бралі з крыніцы, якая хуткім вірам унясе, “змые” хваробы, грахі, нагаворы, сурокі, спуды, смутак і г.д.

* Да лекавых крыніц хадзілі да ўзыходу сонца, “пакуль птушка не праляцела”, лічылася, што “некранутая” вада валодае большай каштоўнай сілай. Звычай вымагаў ісці да крыніцы і вяртацца дадому моўчкі, ні з кім не размаўляючы і не вітаючыся. У некаторых выпадках лічылі, што да крыніцы неабходна ісці максімальна аголеным і босым.

* Народныя лекары лічылі, што найбольш эфектыўнымі будуць рытуальныя дзеянні, накіраваныя на барацьбу са злом, непасрэдна каля крыніцы, прычым употай і ў начны час: “Адкуль прыйшло (з падземнага свету), туды і сыходзь”.

* Наведванне гаючых крыніц прымяркоўвалі да дня святкавання святога Юр’я (6 мая), да апошніх дзён Страснога тыдня, да Вялікадня, Ушэсця, Тройцы, да Русальнага тыдня, да Іванава дня, у зімовы час — да Раства, Новага года, Вадохрышча.

* На Беларусі паўсюдна лічылася, што асаблівая лекавая моц крыніц надыходзіла пасля першых вясенне-летніх грымотаў: “маланкі разганяюць усю нячыстую сілу пасля зімы, а значыць, ачышчаюць і крыніцы”.

* Набіраць ваду неабходна было толькі па ходу яе цячэння, адліваць “лішнюю” ваду назад у крыніцу катэгарычна забаранялася.

* Нашы продкі лічылі: каб крынічная вада дапамагала і ніколі не знікала, трэба абавязкова прынесці крыніцы ахвяраванне, напрыклад кінуць манету. Каля крыніц ставілі крыжы з іконамі, і тыя, хто прыходзіў да крыніцы, павязвалі на іх ручнікі, хусткі, паясы, рознакаляровыя стужкі і г.д. Гэта традыцыя жыве на Беларусі і сёння.

* Асаблівай цудадзейнасцю ў народзе было надзелена месца, дзе сыходзіліся воды з дзвюх-трох крыніц.

* У паўсядзённым жыцці пазбягалі наведваць крыніцы пасля заходу сонца. Народны этыкет забараняў мыць бялізну ў крыніцах, купацца ў іх парадзіхам, “нячыстым жанчынам”, кідаць у іх смецце і г.д. Нездарма казалі: “Плюнуць у ваду, што маці ў вочы”.

Крыніца: http://www.ng.by/ru/issues?art_id=23015

ЖЫВАЯ ВАДА КРЫНІЦ

18.06.2009

Крыніцы заўсёды былі надзелены асаблівай святасцю, да іх ставіліся з павагай, ушаноўвалі. Крыніцы заўсёды былі надзелены асаблівай святасцю, да іх ставіліся з павагай, ушаноўвалі.

Цуд раптоўнага з’яўлення крыніцы звязвалі з нябеснымі боствамі і хрысціянскімі святымі. На месцы з’яўлення шматлікіх ікон Боскай Маці і сёння б’юць крыніцы з гаючай вадой. Калі людзі знаходзілі такую крыніцу, то абавязкова ачышчалі яе ад пяску і ламачча, ставілі невялікі зруб, а побач узводзілі капліцу з абразамі Боскай Маці і святой Параскевы-Пятніцы.

Шматлікія гістарычныя запісы сведчаць пра тое, што побач са святымі крыніцамі праводзіліся масавыя набажэнствы, выконваліся абрады выклікання дажджу.

Да іх прыходзілі пакланіцца, прынесці святочную ахвяру, а часам і паваражыць, каб зазірнуць у далёкую будучыню. І ў святы, і ў будзённыя дні да крыніц прыходзілі, каб засцерагчы сябе ад хвароб або атрымаць пазбаўленне ад ужо напаткаўшых цяжкіх немачаў.

Крынічнай вадой аблівалі адзін аднаго, купалі дзяцей, бралі ваду з сабой, каб прыкладаць да хворых месцаў, каб выконваць розныя абрадавыя і магічныя дзеянні.

У шматлікіх славянскіх замовах гаворка ідзе пра тую самую “жывую” ваду, якую бралі з крыніцы і якая хуткім вірам “змые” хваробы, грахі, нагаворы, сурокі, спуды, смутак і г. д.

Крыніца: http://www.ng.by/ru/issues?art_id=33131