ДОЖДЖ

Атмасферная з’ява, ад якой залежыць рост раслін і ўраджай. Згодна з рэканструкцыяй асноўнага міфа, Д. ідзе пасля перамогі Бога Навальніцы над Змеем. У старажытнаіндыйскіх рытуальных тэкстах цар у якасці ўвасаблення Бога Грымотніка забівае свайго рытуальнага праціўніка і тым самым выклікае Д., забяспечваючы росквіт краіны.

Пашыраны фальклорны сюжэт, калі Д. затапляе беззаконнае месца, дзе жывуць кепскія людзі. Беларусы лічаць, што Д. пасылае святы Ілля (хрысціянскі заменнік Перуна). Найбольшай сілай уздзеяння пры выкліканні Д. валодае “богава сірата” (напрыклад, 9 удоў пры падважванні Дажбогава каменя на Лагойшчыне).

З паходжаннем Д. ад Грымотніка звязана беларускае павер’е, што для выклікання Д. трэба забіць жабу (адна з жывёл Грымотніка). Але хутчэй за ўсё погляды на тое, што Д. пасылае Грымотнік, з’явіліся пазней, у часы патрыярхату. Больш раннімі трэба лічыць уяўленні, што Д. пасылае багіня неба. У арыяў Індыі д. называлі нябесным малаком.

Жаночыя грудзі і воблакі абазначаліся ў санскрыце тоесна. У раннеземляробчых культурах неаліту і энеаліту балкана- дунайскага рэгіёна вядомыя знаходкі гліняных жаночых статуек, дзе з грудзей уніз цякуть патокі. З тагачаснымі абрадамі выклікання Д., як лічаць некаторыя даследнікі, з-вязаныя знаходкі чатырохгрудых пасудзін (напрыклад, у трыпольскай культуры на Украіне).

Часам пары змей, што спляліся ў клубок, размяшчаюцца каля грудзей на жаночых статуйках, што аб’ядноўвае змяіную тэму з тэмай Д. у адзін семантычны комплекс. З Д. асацыяваліся валасы і грэбень, расчэсванне валасоў грэбенем. У некаторых мясцінах Д. успрымалі як слёзы багіні неба.

У міфалогіі механізмам выпадання Д. кіравалі звычайна заложныя нябожчыкі (тапельцы, самагубцы), якія належаць да хтанічнай сферы. Часта Д. выступае як сляды ад плачу божышча, святых ці сіротаў або вада, што сцякае з адзення тапельцаў. Д. пры сонцы называюць сляпым, сонечным, цыганскім, свіным, заячым ды інш.

У мінскай губ., калі ішоў сляпы Д., казалі, што гэта плача ведзьма. Абрады выклікання Д. вядомыя амаль уім народам свету. Палескі абрад выклікання Д. змяшчае мноства рытуальных дзеянняў і забаронаў магічнага кшталту: абход (абворванне) вёскі, поля, храма ці калодзежа (звычайна тры разы);

аранне дарогі, тканне спецыяльных ручнікоў і выраб крыжоў, якія ставіліся на ростанях або каля калодзежа, рытуальныя дзеянні над магіламі нячыстых нябожчыкаў, што лічыліся прычынай засухі; абліванне вадой, разбурэнне мурашнікаў, забойства вужоў і жаб і вывешванне іх скурак на дрэвах; разбіванне гаршкоў, выліванне баршчу ў калодзеж.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/1372

СЛЁЗЫ НЯБЁСАЎ

17.07.2008

Дождж у народнай культуры атаясамляўся з апладатвараючымі зямлю сіламі, сімвалізаваў пладаноснасць, быў повяззю зямлі і неба. У паданнях дождж часта станавіўся здабыткам злоснага змея. Выратаваць дождж з палону можна было толькі праз ахвяраванне змею самай прыгожай дзяўчыны з вёскі.

У хрысціянскай культуры дождж параўноўвалі з жыццёвай сілай душы, якая прымушае цела рухацца, змагацца, жыць. Лічылася, што дождж — гэта Боскі дар, які сыходзіць з неба ў выглядзе кропель. Таму адсутнасць дажджу ці, наадварот, працяглыя дажджы ўспрымаліся як пакаранне за людскія грахі.

Напрыклад, лічылася, калі не прытрымлівацца Пятроўскага посту, на галаву пральецца дождж “аж усе тры наступныя тыдні”. * Часам функцыяй апекуна дажджоў надзялялі святога Ілью, які “цягне за сваёй калясніцай цэбар, поўны вады, і пакрысе лье з яго на зямлю”. Калі ж святога Ілью нечым угнявілі, наступае паводка.

У некаторых рэгіёнах існаваў звычай пры моцнай спякоце, калі не было дажджоў, ісці да ракі ці крыніцы і апускаць туды ікону з выявай Ільі-прарока.

* Сярод усходніх славян было распаўсюджана меркаванне, што ўладу над дажджом маюць прадстаўнікі таго, “іншага” свету, звычайна “задушныя” памерлыя — тапельцы, вісельнікі, самазабойцы. Іх звалі “ўладарамі хмар” — нябесных статкаў кароў, авечак, быкоў. Да іх звярталіся падчас засухі, у час працяглых дажджоў, якія нішчылі ўраджай: “Гэй, вы, тапельцы, забярыце да сябе белых авечак!”

* Каб спыніць дождж, выконвалі ўсемагчымыя рытуальныя дзеянні, напрыклад, з хаты ў двор ці на дах выкідалі хлебную лапату, венік і іншыя рэчы, у той ці іншай ступені звязаныя з полымем ці печчу; на прыпечку палілі асвечаную вярбу ці зеляніну (май), асвечаную на Тройцу.

* Лічылася, калі ў час вяселля пойдзе дождж, сям’я будзе жыць з пастаянным прыбыткам. Дождж у пачатку любой справы (напрыклад, напачатку будаўніцтва хаты, капання калодзежу і г.д.) ці шляху сімвалізаваў поспех, добры вынік працы.

* Лічылася, калі ў час пахавання ідзе дождж і кроплі падаюць у магілу, гэта прадказвала новае няшчасце, новыя “слёзы”. У той жа час дождж падчас галашэння па памерлым успрымаўся як знак зверху “добры чалавек памёр, неба па ім слёзы лье”. У час моцнага дажджу ўвогуле непажадана было хаваць чалавека, каб не “закапаць” дождж і не наклікаць новую бяду.

* Да дажджу, які ідзе пры сонцы, заўсёды былі станоўчыя адносіны. Такі дождж звалі благім, грыбным. Лічылася, што дзеці, якія трапілі пад такі дождж, будуць лепш расці і гадавацца.

* Сярод славян было распаўсюджана меркаванне, што вясёлка адным канцом сваім п’е ваду з мора, а другім пралівае дождж на зямлю.

* Лічылася, калі дождж ідзе ў пятніцу, то будзе ісці ўвесь тыдзень.

* Калі з раніцы дождж — да паўдня то ж. * Калі на лужынах у час дажджу “выскокваюць” пузыры, трэба чакаць яшчэ больш моцнага дажджу.

Крыніца: http://www.ng.by/ru/issues?art_id=23644

ДОЖДЖ — ПОВЯЗЬ ЗЯМЛІ І НЕБА

У народнай культуры дождж атаясамліваўся з апладняльнымі сіламі, сімва-лізаваў пладаноснасць, быў ўвасабленнем жыватворнай повязі Зямлі і Неба. У паданнях дождж часта станавіўся здабыткам злоснага змея. Выратаваць яго з палону можна было толькі праз ахвяраванне змею самай прыгожай дзяўчыны з вёскі.

У хрысціянскай культуры дождж параўноўвалі з жыццёвай сілай душы, якая прымушае цела рухацца, змагацца, жыць. Лічылася, што дождж — гэта Божы дар, які сыходзіць з Неба ў выглядзе кропель. Таму адсутнасць дажджу ці, наадварот, працяглыя дажджы ўспрымаліся як пакаранне за людскія грахі.

Напрыклад, існавала перакананасць: калі не прытрымлівацца Пятроўскага посту, будзе ліць дождж “аж усе тры наступныя тыдні”. Дождж стаў сімвалам дабра і зла ў жыцці чалавека. З аднаго боку, існавала павер’е: калі ў час вяселля пойдзе дождж, сям’я будзе жыць з пастаянным прыбыткам.

Дождж у пачатку любой справы (напрыклад, на пачатку будаўніцтва хаты, капання калодзежа і г. д.) ці шляху сімвалізаваў поспех, добры вынік працы. З другога боку, калі ў час пахавання нябожчыка ідзе дождж і кроплі падаюць у магілу, гэта прадказвала новае няшчасце, новыя “слёзы”.

У той жа час дождж падчас галашэння па памерлым успрымаўся як знак зверху: “добры чалавек памёр, неба па ім слёзы лье”. У час моцнага дажджу ўвогуле непажадана было хаваць чалавека, каб не “закапаць” дождж і не наклікаць новую бяду. Да дажджу, які ідзе пры сонцы, заўсёды былі станоўчыя адносіны.

Такі дождж звалі спрыяльным, грыбным, людзі былі перакананы, што дзеці, якія трапілі пад такі дождж, будуць лепш расці. Сярод славян было распаўсюджана меркаванне, што вясёлка адным канцом сваім п’е ваду з мора, а другім палівае зямлю дажджом.

У народнай метэаралогіі існавалі наступныя прадказанні: калі дождж ідзе ў пятніцу, то будзе ісці ўвесь наступны тыдзень; калі з раніцы дождж — да апоўдня то ж; калі на лужынах у час дажджу з’яўляюцца пузыры, трэба чакаць яшчэ больш моцнага дажджу; жабы моцна крычаць — быць дажджу; калі кветкі, травы з раніцы моцна пахнуць, будзе дождж.

Крыніца: http://www.ng.by/ru/issues?art_id=33040

ДОЖДЖ

Да нашых дзён дайшлі тры спосабы выклікання дажджу.

Пэршы спосаб. Трэба забіць жабу, тады да вечара пойдзе дождж. З пункту гледжання хрысціянства, забойства жывёліны з мэтаю выклікаць дождж — гэта рытуальнае забойства, ідаласлужэнне, а таму — цяжкі грэх, за які чалавека можа нават чакаць пекла на тым свеце.

Другі спосаб. Трэба забіць гадзюку. Яе абавязкова вешаюць на сук дрэва, “каб не ажыла да заходу сонца”. Па язычніцкіх уяўленнях, супрацьлеглым у дадзеным выпадку вучэнню хрысціянства, забойства як жабы, так і гадзюкі грахом увогуле не лічыцца (Самыя трактоўкі граху ў язычніцтве і хрысціянстве некалькі розныя.

А тое, што праведна ў язычнікаў, бывае грахом у хрысціян).

Трэці спосаб. Ён лічьшца самым небяспечным, і трэба ўсур’ёз папярэдзіць тых, хто адважыцца ім скарыстацца. Каб вызваць дождж, асобныя продкі тайна хадзілі па могілках Кажан-Гарадка і расшатвалі крыжы на магілах: зразумела, не сваіх памершых родзічаў. Па сучасных уяўленнях, такія дзеянні — ніякае не чараўніцтва, а самае звычайнае злачынства, якому назва — вандалізм.

Але нашы продкі гэта лічылі не вандалізмам, а свяшчэннадзействам (праўда, вельмі рызыкоўным). Гэткім “свяшчэннадзействам” язычнікі ўваходзілі ў непасрэдны кантакт “з тым светам”, што павінна было ўзбунтаваць нябожчыкаў (прыкладна як пчол у вуллі), разгневаць нябесныя сілы: чакалася, што шалёна загрукацяць маланкі, па небу пракоціцца раззлаваны Пярун, пачне дождж “ліць, як з вядра”.

Пры гэтым вызывальнікі дажджу рызыкавалі быць забітымі Пяруном (як па язычніцкаму, так і хрысціянскаму уяўленню), а яшчэ і ўзяць на душу цяжкі грэх (у хрысціянскім разуменні, як ідаласлужыцелі). Акрамя таго, калі б вызывальшчыкаў дажджу засталі аднавяскоўцы на могілках за іх “чарадзейным” заняткам, то гэта магло б закончыцца для “чарадзеяў”-вандалаў як не цяжкімі пабоямі, то калецтвам ці нават смерцю.

Спосабаў спынення дажджу пры дапамозе магіі не выяўлена. Ды і ці былі яны дастаткова вядомымі, калі дождж — крыніца жыцця — заўсёды сустракаўся з радасцю? Так, у калядцы, запісанай у Кажан-Гарадку, услаўляецца “дробны дожджычак”; вядомая і дзіцячая песенька, якую спявала малеча, радасна бегаючы басанож па летнім лужынам пасля дажджу: “Дожджык, дожджык, перастань, я паеду на Ердань...»

У 1960-х гадах даводзілася мне назіраць, як некалькі 80-90-гадовых бабуль Кажан-Гарадка мелі звычай маліцца на радугу, якая ўзыходзіць пасля дажджу. Ну, а ці будзе дождж — гэта “залежала” ад дзяцей, якія таксама не былі ябыякавыя да з’яў прыроды; так, дзеці спрабавалі ўгадаць надвор’е, спяваючы песеньку: «Бусько, бусько, кінь колоду. Ці на дождж — ці на погоду. Як махнеш крыламі, будзе дождж над намі”.

Крыніца: http://luninec.hmarka.net/muza/priroda.html