БАРАДА [1]

У народнай культуры замяшчае сабой мужчыну і ўвасабляе жыцьцёвую сілу, рост, урадлівасьць. Часта барада выступае як атрыбут Бога, а таксама як неабходная прыналежнасьць духаў і багоў плоднасьці.

У беларусаў Палявік уяўляўся гаспадаром поля ў выглядзе старога з барадой з каласоў. Цікава, што такія тыпова жаночыя багіні, як вавілонска-асірыйская багіня каханьня Іштар і грэцкая Афрадыта маляваліся часам таксама з барадой. Гэта можна растлумачыдь толькі тым, што ў названых багінь раней былі больш шырокія функцыі – яны былі багінямі ўрадлівасьці.

На думку Вяч. Іванава асаблівае значэньне мела барада Грымотніка, што ўскосна адлюстроўвалася ў фальклорных формулах, якія стасуюцца да «барады Ільлі»; тады практыка «завіваньня барады» дазваляе рэканструяваць «архаічную форму абраду, калі чалавеку, які сымвалізаваў мужчынскае антрапаморфнае боства, прыстаўлялі бараду, зробленую з адпаведнага злака».

У дапятроўскай Расеі галіць бараду не было прынята, а калі пры Пятры I баярам бароды сталі сілком абстрыгаць, іх захоўвалі, каб быць пахаваным зь ёй і паказаць на тым сьвеце гаспадару замагільнага царства – сьвятому Міколу. Існавала рускае павер'е, што калі ведзьмаку абрэзаць бараду, то ён пазбавіцца чарадзейнай сілы. У Кіеўскай Русі вырываньне ці абстрыганьне барады лічылася адной з самых цяжкіх зьняваг.

Паводле летапісу, княскі ваявода Ян Вышаціч распарадзіўся вырваць бароды паганскім волхвам. У той жа час на мініяцюры Радзівілаўскага летапісу, якая ілюструе забойства князем Глебам Сьвятаславічам волхва, апошні паказаны з паголенай барадой. У «Жыціі», прысьвечаным тром віленскім пакутнікам XIV ст., гаворыцца, што ліцьвіны-паганцы галілібароды і коратка стрыгліся, у адрозненьне ад барадатых і доўгавалосых хрысьціянаў.

Кіеўскі князь X ст. Сьвятаслаў Ігаравіч, апісаньне аблічча якога было зроблена візантыйскім аўтарам, таксама не насіў барады. На тэрыторыі Беларусі вядомыя знаходкі брытваў у дахрысьціянскіх курганох і на паселішчах (напрыклад, у арэале культуры ўсходнелітоўскіх курганоў). Не выключана, што распаўсюджаньне звычаю насіць бараду адбылося пасьля прыняцьця праваслаўнай разнавіднасьці хрысціянства, пад уплывам указаньняў Старога Запавету.

Кансэрватыўная плынь юдаізму забараняе не толькі галіць, але і падстрыгаць бараду. У адрозненьне ад праваслаўнага ўсходу Эўропы звычай насіць бараду значна менш быў распаўсюджаны на каталіцкім Захадзе. Барада ў беларусаў лічылася шчасьлівай прыкметай, бачным сымвалам прыхільнасьці боства («на курчавай хазяіна барадзе раі рояцца, мяды плодзяцца»).

З другога боку, барада мужчыны мела такія ж абарончыя, ахоўныя функцыі, як і дажынкавая «барада». Пастух ад першага дня сваёй працы да Дзядоў мусіў не галіцца, бо ягоная барада была засьцярогай ад ваўкоў і іншых няшчасьцяў ягонай працы. У казках вядомы сюжэт, калі волас, вырваны з барады, становіцца цудадзейным памочнікам героя.

Да нашых дзён захавалася павер'е: калі сустрэнеш чалавека з доўгай сівой барадой, абавязкова дакраніся да яго – будзе шанцаваць у жыцьці.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/105

БАРАДА

Е.Е. Леўкіеўская

БАРАДА - у народнай традыцыі, як і валасы, знак жыццёвай сілы, урадлівасці, росту і багацця (пар. Валасы); з пункту гледжання царкоўнай традыцыі - "выява Божая", а таксама знак, які адрознівае праваслаўнага ад каталіка. У Старажытнай Русі Барада была эквівалентам мужчынскай і чалавечай добрай якасці. У рускім звычайным праве - знак сталасці, сацыяльнай паўнавартаснасці, таму пазбаўленне Барады з'яўлялася рытуалізаванай формай зневажальнага пакарання.

Паводле "Аповесці мінулых гадоў", у XIIст. Ян Вышаціч, слуга князя Святаслава, распарадзіўся выдраць Бараду паганскім вешчунам у пакаранне за вядзьмарства. Паводле "Пскоўскай суднай граматы" (XIV-XV ст.ст.), за пашкоджанне Барады другога чалавека належыў найвышэйшы штраф у два рубля, тады як за забойства спаганяўся толькі адзін рубель.

Паказальны таксама характэрны спосаб абразы суперніка - плюнуць яму ў Бараду. Звычай галіць Бараду даволі рана ўсталяваўся ў заходніх і паўднёвых славян, а таксама ва ўкраінцаў. У чэхаў існаваў абрад парадыйнага рытуальнага галення ўсіх мужчын у сяле ў першы дзень Вялікага паста: жанчыны бралі брытву, замест мыла - кавалак рэпы, замест люстэрка - дошчачку і, абыходзячы мужчын-аднавяскоўцаў, імітавалі галенне.

"Выгалены" мужчына плаціў жанчынам грошы, на якія тыя ўладкоўвалі пачастунак. У балгараў працэдуры рытуальнага галення падвяргаўся жаніх перад вяселлем. Рускія і беларусы доўга захоўвалі звычай насіць Бараду. Для Масковіі нашэнне Барады было больш характэрна, чым для паўночнарускіх земляў. Маладыя, г.зн. сацыяльна няспелыя людзі, маглі не насіць Бараду.

Галенне было ўведзена на Русі Пятром I, які абклажыў нашэнне Барады падаткам. З пункту гледжання праваслаўных звычаяў, Барада - дэталь выявы Божага. Пастрыжэнне Барады і вусоў у дапетроўскую эпоху лічылася цяжкім грахом і параўноўвалася з мужаложствам і прэлюбадзействам, караючыся адлучэннем ад царквы.

Забарона галіць Бараду тлумачылася тым, што чалавек створаны па падабенству Божаму і, такім чынам, грэшна па сваім сваволлі чым б там ні было скажаць гэта аблічча. Супернікі Пятроўскіх рэформаў сцвярджалі, што "такіх людзей, хто бароды голяць, не загадана ў зямлі хаваць", а варта "яка ж сабаку кінуць у роў", таму шматлікія захоўвалі свае сілком адрэзаныя Бароды і адпісвалі пакласці пасля іх смерці ў труну, каб прад'явіць на "тым свеце".

Стараверы дагэтуль лічаць, што без Барады немагчыма патрапіць у царства нябеснае, і забараняюць уваходзіць у царкву голенаму чалавеку, а калі старавер, які жыве "ў міру", галіўся і перад смерцю ў гэтым не павініўся, яго хаваюць без выканання пахавальнага абраду. У беларусаў яшчэ ў XIX ст. лічылася, што на "той свет" нельга з'яўляцца без Барады, таму цяжка хворыя людзі адмыслова расцілі Бараду. Барада - знак багацця і шчасця.

У Палессе, да прыкладу, лён і каноплі павінен быў сеяць чалавек з густой Барадой і валасамі, каб такімі ж густымі былі ўсходы. Сербы дакраналіся манетай Барады, жадаючы, каб грошай было гэтулькі ж, колькі валасоў, а македонцы, прадаўшы быдла, чухалі манетай Бараду, прыгаворваючы: "Колькі валасоў у гэтай барадзе, гэтулькі хай будзе дабрабыту і багацця!"

Паводле сербскіх павер'яў, убачыць у сне сябе голеным ці пастрыжаным азначае страта, няшчасце, а ўбачыць сябе калматым ці барадатым - прыбытак і поспех. Славенцы жадаючы адзін аднаму шчасця, багацця і дабрабыту выяўлялі фразай: "Доўгай барады, поўнага кашалька, добрага настрою!" У праваслаўных існаваў шэраг прадпісанняў і забарон, злучаных з Барадой: забаранялася хлопчыку глядзець у дзежку, інакш у яго ніколі не вырасце Барада.

Калі жанчына парушыць забарону хадзіць падчас месячных у царкву (г.зн. будзе ігнараваць спецыфіку жаночых паводзін), у яе вырасце Барада. У сербаў існавала забарона галіцца і стрыгчыся на працягу тыдня пасля Каляд, каб не страціць здароўе. Адсутнасць Барады характэрна для прадстаўнікоў тагасветнага свету і ведзьмакоў.

Часта адзначаецца бясплоднасць, бяздзетнасць ведзьмакоў, вонкавым выразам якіх з'яўляецца адсутнасць другасных палавых прыкмет, у тым ліку Барады і броў. Характэрна, што нячысцікі на рускіх абразах маляваліся безбародымі і наогул безвалосымі. Беларусы лічылі, што ў ведзьмы на верхняй губе растуць вусы, затое няма звычайнай для жанчыны расліннасці на целе.

Е.Е. Леўкіеўская

Крыніца: http://pagan.ru/slowar/b/boroda8.php

БАРАДА

БАРАДА - шматфункцыянальны знак. На Ўсходзе гэта знак мудрасці. Антычныя філосафы насілі бараду як свой прафесійны знак. Даўжыня барады часцяком прыраўноўвалася да "даўгаты" розуму. Барада з'яўлялася знакам мужчынскай сталасці. Барадатымі былі ўсе святыя старцы. Тлумачылася яна і як знак мужчынскага першародства, і як знак улады.

Валадаруючыя юнакі і жанчыны ў блізкаўсходніх краінах выкарыстоўвалі накладную бараду. Падкрэслівалася, што цар звяроў леў таксама быў барадатым. У шэрагу краін барада - гэта знак жалобы: яе адпускаюць пасля смерці блізкага чалавека. У раёнах паўстанцкіх войнаў людзей, якія носяць бараду, часцяком неапраўдана падазраюць ў дачыненні да баявікоў-мсціўцаў.

Па эзатэрычнай версіі барада з'яўляецца салярным знакам. Паколькі жанчына - знак Месяца, а мужчына - Сонца, барадаты твар сімвалізуе прамяністасць сонца. Барада таксама лічыцца знакам пустэльніцтва, пагарды да свецкага жыцця. Паводле розных павер’яў, барада прыносіць яе ўладальніку поспех, таму напярэдадні важнай падзеі не рэкамендуецца галіцца.

Паводле хрысціянскай сімволікі, барада - чароўны атрыбут, паколькі чалавек быў створаны па выяве і падабенству Бога. З часам стала пазначаць прыналежнасць да рускага праваслаўя, бо каталікі і пратэстанты бароды, як правіла, галілі.

Бародагаленне ж у праваслаўі прыраўноўвалася да садомскага граху. Штраф за выдраную бараду па "Рускай Праўдзе" ў чатыры разы перавышаў штраф за нанесеныя калецтвы. Існавала некалькі іконаграфічных варыянтаў барады: -"Касьміна" - кароткая, паўтараўшая авал твару; -"Спасава" - кароткая, завостраная і раздвоеная на канцы; -"Міколіна" - кароткая, круглая; -"акі Рыгора Багаслова" - густая і шырокая, якая спускаецца да грудзей; -"Уласава" - клінам, "абавязкова па грудзях"; -"акі Васіля Вялікага" - вузкая, "да грудзей падоле"; - "акі Іёянікія Вялікага" - "барада вялікая і шырокая, на канцы ў дзве раскінулася"; -"акі Філагонія" - "на абодва пляча раскінулася"; -"акі Захара Прарока" - "да пояса даўжыня"; -"акі Макарыя Рымскага" - клінам "да паўкалена"; -"акі Макарыя Егіпецкага" - "па калена, а ад каленаў дзве космы павяліся да зямлі".

Бародагаленне было асуджана побач патрыяршых указаў у XVII ст. Вельмі папулярнай была прыпавесць пра казла, якога галілі, і ён, не вынесшы гэтага, кінуўся ў прорву. Пры патрыярху Іёякіме бародагаленцаў, як і самазабойцаў, забаранялася хаваць на адных могілках з праваслаўнымі. У народзе існавала павер'е, што Бог выцягвае мужчыну на Нябёсы менавіта за бараду (а жанчын за касу), таму галенне барады раўназначна страце надзеі на выратаванне. Катэгарычна выступалі супраць бародагалення стараверы.

Задуманае Пятром I масавае згольванне барод з'яўлялася адной з галоўных чыннікаў непрымання імператара ў народзе. За нашэнне барады пры Пятру ўводзілася адмысловая мыта і спаганялася падвойнае падаткаабкладанне. У XIV ст. барада стала абавязковым атрыбутам славянафільства і знакам почвеніцтва, г. зн. пэўнасці славянафільскай традыцыі.

Мікалай I спачатку распарадзіўся славянафільствуючым дваранам бароды згаліць. Некаторыя з іх дамагліся права яе насіць, пасля ўдзелу ў Крымскай вайне. Канчатковая рэабілітацыя барады ў вышэйшых кругах рускага грамадства злучана з эпохай імператараў Аляксандра III і Мікалая II.

Літаратура:

Буслаев Ф. И. Древнерусская борода // Исторические очерки русской народной словесности и искусства. СПб., 1861. Т. 2;

Михневич В. Исторические этюды русской жизни. СПб., 1882;

Афанасьев А. Персты, указующие // Наука и религия. 1993. № 5.

Крыніца: http://glossword.info/index.php/term/,6ea3ab6f59585aad955b57a162a4a253536e60b15c94ac926f57589f5ea9a458599c7158a45f5b925e556ba659ac.xhtml