ГАЛАВЕШКА, ГАЛАЎНЯ

Абгарэлае палена. Найперш Г. увасобіла сакральную моц агню, якую можна было скарыстаць ці з прадукавальнымі, ці з абарончымі намерамі ( параўн. формулу “Соль табе ў вочы, галавешку ў зубы”).

Асаблівай магічнай сілай надзяляліся Г. з рытуальных вогнішчаў – купальскага, юраўскага ці каляднага. Каб лён быў высокі, у ваду кідалі Г. на Купалле, на Заходнім Палессі моладзь бегала, трымаючы іх над галавой, а потым закідвала ў поле для абароны ўраджаю ад нячыстай сілы.

Такім чынам,

па-першае, Г. сімвалічна замяшчае сабой агонь.

Акрамя таго, тэрмін “галаўня” замацаваўся за жытняй спарынёй – чорным зернем, прычыны з’яўлення якой бачылі ў нябесным агні, у маланцы: “маланка жыта паліць – спарыня ў жыце”, а таксама ў няправільных дзеяннях з тымі ж Г.: на Каляды забаранялася заліваць іх вадой, называць галавешкамі, казаць трэба “залатушкі” ды інш.

Па – другое, Г. у печы звязваліся з продкамі: “печ – улюбёнае месца знаходжання душаў, на Дзяды галавешка, падаючы з печы, дзіўна іскрыцца і разгараецца”; “калі топяць у печы, а там гудзіць і трашчыць, то душы памерлых родных просяць дапамагчы, бо пакутуюць замест пекла ў печы”.

І па – трэцяе, у выглядзе Г. уяўлялі лятучага змея, што блішчыць і рассыпае іскры, несучы гаспадару багацце. Наагул у дыялектах “головня” – табуістычнае абазначэння змяі.

Цікава, усе гэтыя тры пункты – семы спору, матывы змея і культу продкаў – аб’яднаў у сабе беларускі дэман Спарыш; да агню, памерлых і ўрадлівасці скіраваны гэтаксама вобраз вужа.

Як паказвае У. М. Тапароў, “змяіную” тэму працягвае і навагодні паўднёваславянскі бадняк – недапаленае да канца палена, якое шырока выкарыстоўвалася ў прадукавальнай магіі.

Ушэрагу традыцый у падобных рытуалах спальвалася змяя, таму тэрмін, а за ім і рэалія, могуць мець дачыненне да вобраза супраціўніка Грымотніка.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/832